Türkiye’de İdarenin Yargısal Denetimi, İdari Yargılama Usulünün Temel İlkeleri ve İdari Yargı Teşkilatı

İdarenin, idare hukuku kurallarının uygulanmasından kaynaklanan uyuşmazlıklara bakan mahkemelerin yer aldığı, adli yargının dışında, kendine
özgü kuralları ve yargılama usulleri olan ayrı yargı düzenine idari yargı sistemi denilir.  

Bunlar, idare mahkemeleri, vergi mahkemeleri ve Danıştay’dır

İdari yargı yerleri yerindelik denetimi yapamazlar. Bir idari işlemin yerindeliği, idari yargı yerlerince değil, yargı dışı yollarla denetlenebilir.

Yazılı yargılama usulünde davanın tarafları delillerini
mahkemeye yazılı olarak verirler. Mahkeme kural
olarak dava dosyasındaki bilgi ve belgeler ile re’sen
araştırma ilkesi gereğince kendi yapacağı araştırmalar sonucunda elde ettiği bilgi ve belgeler üzerinden
karar verir.

Re’sen araştırma ilkesi, bilgi ve delillerin toplanmasında davanın taraflarının yanında mahkemelerin de yetkili kılınması anlamına gelir. 

Evet. Danıştay’da savcılık kurumu teşekkül ettirilmiştir. Ancak bu kurumun kapsam ve içeriği ceza muhakemesinden farklıdır. 

6545 sayılı Kanun ile, idari yargıda istinaf sisteminin uygulanmasına yönelik olarak konan bir
başka hüküm bölge idare mahkemesinin görevlerine ilişkindir. Bu hüküm ile
bölge idare mahkemelerinin temel görevi istinaf
başvurularını inceleyip karara bağlamak olarak düzenlenmiştir

Anayasa Mahkemesi, ivedi yargılama usulüne ilişkin kuralları çeşitli gerekçelerle Anayasa'ya aykırı bulmamaktadır. Bir diğer söyleyişle, ivedi yargılama usulü, Anayasa'ya uygundur. 

İvedi yargılama usulünün uygulanacağı dava türleri, İYUK’un 20/A maddesinin 1. Fıkrasında altı bent olarak sıralanmıştır. Buna göre;

1. İhale işlemlerine karşı açılan davalarda,
2. Acele kamulaştırma işlemlerine ilişkin davalarda,
3. Özelleştirme Yüksek Kurulu tarafından alınan kararlara karşı açılan davalarda,
4. 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu uyarınca yapılan satış, tahsis ve kiralama işlemlerine ilişkin davalarda,
5. 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca verilen idari yaptırım kararları (idari para cezaları ve faaliyetten men kararları) hariç olmak üzere çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) sonucunda alınan kararlara ilişkin davalarda,
6. 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun uyarınca alınan Cumhurbaşkanı kararlarına ilişkin davalarda ivedi yargılama usulü uygulanır.

Hayır. İstinaf yolu bu tür davalarda kapalıdır. Ancak Danıştay'da temyiz kanun yoluna başvurulabilir. 

Merkezi ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usulünün uygulanacağı davalar, Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) ile Ölçme, Seçme, Yerleştirme Merkezi
(ÖSYM) tarafından yapılan merkezi ve ortak sınavlar,
bu sınavlara ilişkin iş ve işlemler ile sınav sonuçları
hakkında açılan davalardır.

Hayır. İdari yargıda ivedi yargılama usulünde olduğu
gibi, merkezi ve ortak sınavlara ilişkin yargılama
usulünün uygulanacağı davalarda da yürütmenin
durdurulması talebine ilişkin olarak verilecek kararlara itiraz edilemeyeceği hüküm altına alınmıştır. 

Yargı birliği sisteminde idarenin taraf olduğu uyuşmazlığın içeriği ne olursa olsun, görevli ve yetkili mahkemeler, adli yargı içerisinde yer almaktadır. Ayrıca idari yargı mercileri bulunmaz. 

İdari yargıda istinaf kanun yoluna görevli mercii, bölge idare mahkemeleridir. 

İlk derece idari yargı mercileri arasındaki görev ve yeki uyuşmazlıkları bölge idare mahkemeleri tarafından çözüme kavuşturulur. 

İdari yargı mercileri, taraflarca ileri sürülmese dahi, vakıaları ve delilleri inceleyebilir. Ayrıca, bu sayede keşif veya bilirkişi incelemesine daha az başvurulmakta, bu da yargılama masraflarından tasarruf sağlamaktadır. 

İdarenin işlemleri üzerinde yapılan veya
yapılacak yargısal denetime, yargı organının kendiliğinden getirdiği kısıtlamaya yargı kısıntısı denmektedir.

Anayasa’da, Anayasa’nın içerdiği “hukuk devleti ilkesi” ile çelişmesine rağmen,
bazen idari işlemler veya yürütme işlemleri yargı denetiminin dışına çıkarılabilirler. Başka bir ifadeyle, idari
işlemin yargı denetimi dışına çıkarılması doğrudan Anayasa ile yapılır. Bu tür Anayasa hükümlerine “Anayasa
kısıntısı” ya da “yargı bağışıklığı” denmektedir.

İdari yargıda en üst derece yargı mercii Danıştay'dır. 

Hayır, yedi bölge idare mahkemesi vardır. Bunlar, kendilerine bağlı yargı çevrelerindeki yer alan ilk derece idari yargı mercilerinin verdiği kararları denetler.