YANGIN VE YANGIN GÜVENLİĞİ

Doğru bir düzenleme için kaçış yolları kapsamına giren alanlar iyi tanımlanmalıdır. Bu bağlamda kaçış yollarının kapsamına giren alanlar aşağıdaki gibi tariflenebilir; 
• Odaların ve bağımsız mekânların çıkışları
• Her katta bulunan koridor ve geçitler
• Kat çıkışları
• Zemin kata ulaşan merdivenler
• Zemin katta bulunan merdiven ağızlarından bu katta ki çıkışlara ulaşan yollar
• Yangın merdivenleri
• Yapı dışında bulunan güvenlik bölgeleri'dir.

Karmaşıklığın altında yatan temel sebep, sürecin tam olarak anlaşılamamış birçok alt yapı ve süreçten meydana geliyor olmasıdır.
Yapılan araştırmalar sonucu tahliye süreci beş aşamaya ayrılmıştır:
• Algılama süresi
• Farkına varma süresi
• Karar verme süresi
• Harekete geçme süresi
• Hareket süresi'dir.

Kaçış uzaklığının ölçülmesine mekânların içerisindeki en uzak noktadan başlanır. Bu noktaya gelen duvarın 40 cm önü itibarıyla
ölçülür. Doğrudan uzaklık ve kaçış uzaklığı olarak iki şekilde ele alınır.

Kullanım sınıfı belirlenir ve ilgili sınıftan gelen yatay satır, düşeyde yer alan verilerle çakıştırılır. Kesişimde bulunan değer üst sınır değerdir. Örneğin; yağmurlama sistemleri ile donatılmış büro binalarında izin verilen en üst kaçış mesafesi değerleri, tek
yönlü kaçış için 30 m, çift yönlü kaçış imkânı için 75 m’dir.

Kişi sayısına bağlı olarak çok amaçlı salonlar, restoranlar, spor salonları gibi büyük hacimlere sahip alanlarda 500 kişiyi aşan mekânlarda en az 3, 1000 kişiyi aştığı durumlarda ise en az 4 çıkış sağlanmalıdır.

Merdivenlerin tüm bileşenleri ile birlikte doğru boyutlandırılması ve yetkin bir şekilde donatılması yangın güvenliği açısından son derece önemlidir. Bu bağlamda yangın merdivenlerinin sahip olması gereken optimum nitelikler ve fiziksel özellikler söz konusudur. Örneğin; yüksek yapılarda merdiven kolunun genişliği 120 cm’den daha dar olmamalıdır.

Yangın riskinin gerçekleştiği durumlarda kullanılan kaçış yollarının herhangi bir olumsuzluğa sebebiyet vermeden yeterli düzeyde, kesintisiz ve beklenen süre kadar aydınlatılması mecburidir. Acil durum aydınlatmasının zorunlu olduğu yapı tipleri aşağıda verilmiştir:
• Hastaneler, huzur evleri ve eğitim amaçlı binalar
• Kullanıcı yükü 200’den fazla olan bütün
binalar
• Zemin seviyesinin altında 50 veya daha fazla kullanıcısı olan binalar
• Penceresiz binalar
• Otel, motel ve yatakhaneler
• Yüksek tehlikeli yerler
• Yüksek binalar'dır.

Acil durum aydınlatma sisteminin normal aydınlatma sistemi kesildikten sonra en az 60 dakika süreyle devrede olması zorunludur. Kullanıcı yükünün 200 kişiyi aştığı binalarda ise bu süre en az 120 dakika olmalıdır.

Yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan konut binaları ile içinde 50 kişiden fazla insan bulunan konut dışı her türlü yapıda, binada, tesiste, işletmede ve içinde 200’den fazla kişinin barındığı sitelerde aşağıdaki acil durum ekipleri oluşturulur:
• Söndürme ekibi
• Kurtarma ekibi
• Koruma ekibi
• İlk yardım ekibi'dir.

Hesaplamalar sonucu bulunan değerler katta olması gereken en az toplam genişliklerdir. Bulunan bu değerlerin kaçış yollarında olması gereken nitelikleri de sağlayacak şekilde kat planı üzerinde alternatif kaçış imkânları oluşturularak örgütlenmesi ve konumlandırılması gerekmektedir. Tek kanatlı bir çıkış kapısının temiz genişliği 80 cm’den az ve 120 cm’den çok olamaz.

Doğru bir düzenleme için kaçış yolları kapsamına giren alanlar iyi tanımlanmalıdır. Bu bağlamda
kaçış yollarının kapsamına giren alanlar aşağıdaki
gibi tariflenebilir [1]:
• Odaların ve bağımsız mekânların çıkışları
• Her katta bulunan koridor ve geçitler
• Kat çıkışları
• Zemin kata ulaşan merdivenler
• Zemin katta bulunan merdiven ağızlarından bu katta ki çıkışlara ulaşan yollar
• Yangın merdivenleri
• Yapı dışında bulunan güvenlik bölgeleri

izin verilmez ve kaçış yollarının belirlenmesinde
aşağıdaki parametreler dikkate alınır:
• Yapının kullanım sınıfı
• Kullanıcı yükü / kattaki kişi sayısı
• Bina kullanıcılarının profili
• Kat alanı
• Çıkışa kadar alınacak yol
• Çıkışların kapasitesi

Kaçış yollarının başarısında en önemli parametrelerden biri tahliye sürecidir ve tahliye süreci, kalabalık insan topluluğu ve birbirleriyle etkileşimleri,
tehlike oluşturan unsurlar veya karmaşık bina yapıları gibi dış faktörler sebebiyle oldukça karmaşık
hâle gelebilmektedir. Karmaşıklığın altında yatan
temel sebep, sürecin tam olarak anlaşılamamış birçok alt yapı ve süreçten meydana geliyor olmasıdır.
Yapılan araştırmalar sonucu tahliye süreci beş aşamaya ayrılmıştır [5]:
• Algılama süresi
• Farkına varma süresi
• Karar verme süresi
• Harekete geçme süresi
• Hareket süresi

Yaşanmış tahliye süreçlerinden elde edilen verilere göre tehlike altındaki insanların ortak temel
davranış modelleri saptanmıştır. Genel itibarıyla bu
davranış modelleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir [3]:
• İnsanların ilk içgüdüsü çevrelerinde kendilerini güvende hissetmek ihtiyacıdır; bahanelere başvurarak etrafına ve kendine güven
vermeye çalışırlar.
• Özellikle yönlendirme işaretleri belirsiz ve/
veya tutarsız olduğunda, eylem arayışında
bulunurlar. Ne yapılacağı, nasıl mücadele
edileceği, binadan nasıl uzaklaşılacağı hususlarında değerlendirmeler yaparlar.
• Yangın anında gerçekçi ve fedakâr olarak
hareket ederler. Kaçma ya da mücadele
etme kararlarını değerlendirerek sorumluluk alırlar.
• Tahliye hareketine başlamadan önce
güzergâh planı yaparlar ve genellikle her zaman kullanılan bildikleri yolları kullanırlar.

Kaçış yollarının planlanmasında dikkate alınacak temel parametreler aşağıda verilmiştir:
• Her tür kullanıcı için yeterli sayıda, kapasitede ve nitelikte çıkış sağlamak
• Birbirlerine alternatif olabilecek farklı çıkışlar düzenlemek
• Çıkış güzergâhlarını yangın ve yan ürünlerinin etkisinden tamamen yalıtmak / arındırmak
• En basit, görünebilir ve net şekilde düzenlemek
• Kaçış güzergâhının başladığı kottan son çıkışa kadar sürekliliğini sağlamak

Merdivenlerin tüm bileşenleri ile birlikte doğru
boyutlandırılması ve yetkin bir şekilde donatılması
yangın güvenliği açısından son derece önemlidir.
Bu bağlamda yangın merdivenlerinin sahip olması
gereken optimum nitelikler ve fiziksel özellikler söz
konusudur:
• Merdiven kollarında birbiri ardına en az
dört, en fazla 17 basamak yapılabilir.
• Dört basamaktan daha az kot farklarına sahip
olan tüm kot farkları rampalarla geçilmelidir.
• Yön değişimlerinde ve en fazla 17 basamaktan sonra merdiven kolu genişliğinden daha
dar olmayacak en ve boy oranlarına sahip
sahanlıklar düzenlenmek zorundadır. Sahanlıklar arasında olabilecek kot farkı ise en
fazla 3 m olmalıdır.
• Yüksek yapılarda merdiven kolunun genişliği 120 cm’den daha dar olmamalıdır. İlgili
hesaplamalar ve planlamalar dahilinde genişliği 200 cm’yi geçecek şekilde düzenlenen
merdivenler, tahliye akışının kontrolü için
100 cm’den dar ve 160 cm’den geniş olmayacak şekilde korkuluklarla bölünmelidir.

• Merdiven kolu genişliği değerlendirilirken iki tür genişlikten söz edilebilir. Konstrüktif genişlik
(Lk) merdivenin çıkış hattına paralel kenarları arasında kalan boşluğu tanımlar. Ancak merdiven
üzerine kurulacak olan korkuluk ve küpeşte ile konstrüktif genişlik daralabilmektedir. Küpeştelerin
arasında kalan temiz genişlik ise faydalı genişliktir (Lf) ve kaçış merdivenlerinde faydalı genişlik
esas alınmalıdır. Küpeşte çıkıntısının 80 mm’sinin faydalı genişliğe ilave edilebilmesi mümkündür.
Şekil 7.4 Merdiven kollarının genişliğinde konstrüktif ve faydalı genişlikler
• İki merdiven kolu arasındaki baş kurtarma yüksekliğinin optimum ölçüsü basamak üzerinden 210
cm olarak belirlenmiştir.

Kullanıcı yükü, tasarım standartlarından gelen bir mahalde işlevine bağlı olarak kişi başına düşmesi
gereken alan üzerinden hesaplanır. Her bir kat için yapılan işlevsel analiz sonuçlarına göre katta bulunan
mahaller ve alanları belirlenir. İlgili mahallere ait kullanıcı yükü katsayıları BYKHY Ek-5/A tablosundan
bulunur ve yapılacak küçük hesaplamalarla mahalde olan kişi sayısı hesaplanmış olur. Kullanıcı yükü hesabında kullanılan formül aşağıda verilmiştir:
Kullanıcı Yükü = Kullanım Alanı / Kullanıcı Yükü Katsayısı

Acil durum aydınlatmasının zorunlu
olduğu yapı tipleri aşağıda verilmiştir:
• Hastaneler, huzurevleri ve eğitim amaçlı binalar
• Kullanıcı yükü 200’den fazla olan bütün
binalar
• Zemin seviyesinin altında 50 veya daha fazla kullanıcısı olan binalar
• Penceresiz binalar
• Otel, motel ve yatakhaneler
• Yüksek tehlikeli yerler
• Yüksek binalar

Acil durum yönlendirme işaretlerinin zorunlu olduğu alanlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Tüm çıkış kapıları
• Kaçış güzergâhı üzerindeki yön değişim noktaları
• Kaçış koridorları boyunca
• Merdivenler
• Zemin seviyesinin değişim noktaları
• Tüm yangın söndürme ve yangın alarm cihazlarının etrafı
• İlk yardım noktaları
• Emniyet ekipmanlarının bulunduğu yerler
• Tehlike riski yüksek alanlar

Yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan konut binaları ile içinde 50 kişiden
fazla insan bulunan konut dışı her türlü yapıda, binada, tesiste, işletmede ve içinde 200’den fazla kişinin
barındığı sitelerde aşağıdaki acil durum ekipleri oluşturulur:
• Söndürme ekibi
• Kurtarma ekibi
• Koruma ekibi
• İlk yardım ekibi