YAKINÇAĞ AVRUPA TARİHİ

Sovyetler Birliği’nde ekonomisindeki büyüme oranının düşmesi, tarım üretimindeki artışının azalması, yaşam süresinin kısalması ve çoçuk ölümlerinin artması pek çok ciddi ekonomik ve sosyal meseleyi gündeme taşıdı. Ancak Sovyet topraklarında yaşanan bu iç sorunların ötesinde asıl gündem, Sovyetler Birliği’nin Doğu Avrupa ülkeleri üzerindeki etkisini kaybetmesi ve iki Almanya’nın birleşmesi ile ilgiliydi.

Almanya’nın 1871’deki bu ilk birleşmesini Birinci Dünya Savaşı’na giden yolun başlangıcı olduğunu söylemek yanlış sayılmaz.

Almanya’nın 1990’daki ikinci birleşmesini ilkinden ayırmak amacıyla ikincisine “yeniden birleşme” denildi.

Gorbaçov’un, Nisan 1991’de Baltık cumhuriyetlerinin ayrılma hakkını tanımak zorunda kalmasının ardından 12 Haziran 1991’de seçimi kazanan Yeltsin, Rusya’nın demokratik yollarla göreve gelen ilk lideri oldu.

Avrupa genişleme ve bütünleşme sistematiğinde 1954’te Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’yla başlayıp 1993’te Avrupa Birliği adını alan süreçte, günümüze kadar beş genişleme dalgası olmuştur.

Avrupa Birliği’nde günümüze kadar gerçekleşen beş genişleme dalgasında ilkinin ana teması, ulus-üstü birleşme konusundaki uzlaşıdır. İkinci ve üçüncü genişleme dalgalarına damga vuran temel düşünce demokratikleşmedir. Dördüncü genişleme dalgasının vurgusunu tarafsızların kazanılması oluştururken son dalganın sayıca çok ve farklı nitelikteki ülkeyi kapsaması bakımından tek bir ana fikre indirgenmesi zor görünmektedir. Ancak bu genişlemede de iki ana tema öne çıkarılabilir; tarihsel birliktelik ve stratejik alan kazanımı.

Avrupa Birliği’nde Ocak 1973’teki ilk genişleme dalgası ile İngiltere, Danimarka ve İrlanda Topluluk’un yeni üyeleri oldular.

Türkiye 2005 yılında tam üyelik için müzakerelere başlama hakkını elde etti. O tarihten bu yana da tam üyelik müzakerelerini sürdürmektedir.

Almanya’nın güvenlik kaygısı ile 2000’li yılların başındaki genişlemeye verdiği desteğin bir sebebi de Soğuk Savaş boyunca sınır ülke olmaktan kaynaklanan olumsuzluklardı. Almanya istikrarsızlık potansiyeli taşıyan ülkelerle bir defa daha sınır komşusu olmak istemiyordu. Şayet Doğu Avrupa ülkeleri Avrupa Birliği’ne girerlerse Almanya da doğusunda istikrarlı bir bölge ile muhatap olacağı gibi sınır bölgesi yerine Avrupa Birliği üyeleriyle çevrelenmiş merkezî bir konumda bulunacaktı.

25 Haziran 1991 günü Slovenya’nın bağımsızlığını ilân etmesiyle Balkanlardaki trajedi de başlamış oldu. 27 Haziran ile 7 Temmuz 1991 tarihleri arasındaki kısa süreli savaşın ardından Slovenya bağımsız bir ülkeye dönüştü.

Bahsi geçen zirve Malta'da yapılmıştır.

İki artı dört anlaşmasına katılan ülkeler Almanya, Fransa, İngiltere, A.B.D. ve Sovyetler Birliği'dir.

Ukrayna, Sovyetler Birliği’nin, Rusya’dan sonraki en önemli cumhuriyeti idi. Sovyet nüfusunun %18’i bu topraklarda yaşarken GSMH’nin %17’si de yine bu bölgede üretiliyordu. Bu sebeple, Sovyetler Birliği’ne bağlı bir cumhuriyet olduğu yıllar boyunca Ukrayna, adeta sömürge muamelesi görmüş ve doğal kaynakları sömürülmüştü. Ayrıca bölgede yaşayan insanlar büyük bir baskı altında tutulmuş ve özellikle 1930’lu yıllarda neredeyse soykırımı çağrıştıran uygulamalar yaşanmıştı.

12 Haziran 1991’de seçimi kazanan Yeltsin, Rusya’nın demokratik yollarla göreve gelen ilk lideri oldu.

Nihayet 9 Aralık 1991’de Rus, Ukrayna ve Beyaz Rusya Cumhuriyetlerinin liderleri bir araya gelerek Sovyetler Birliği’nin dağıldığını ilân ettiler.

Avrupa Birliği’ne yönelik ilk üç genişleme dalgası Soğuk Savaş döneminde yaşanmıştır. İlk genişleme dalgasının (1973) ana fikrini ulus-üstü birleşme konusundaki uzlaşma oluşturur.

Almanya meselesinin çözüme kavuşmasıyla dördüncü genişleme dalgası (1995) gündeme geldi. Yapılan halk oylamalarında Avusturya  %66, Finlandiya %60 ve İsveç %52 oy çoğunluğuyla katılımı onayladı. Gerek düşük nüfus sayıları gerekse ekonomik kalkınmışlıkları açısından bakıldığında bu genişleme Avrupa Birliği tarafından en kolay hazmedilen genişleme oldu.

2004 tarihinde ise Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya, NATO üyesi oldular. Ancak Estonya, Letonya, Litvanya, Slovakya ve Slovenya için farklı bir yol izlendi ve bu ülkeler, 2004 yılında eş zamanlı olarak Avrupa Birliği’ne de kabul edildiler.

Yugoslavya; Bosna-Hersek, Hırvatistan, Karadağ, Makedonya, Sırbistan ve Slovenya adları altında yeni devletlerin ortaya çıkmasıyla tarihe karışmıştır. Moldova Sovyetler Birliği'nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiştir.

1 Ocak 1973’teki ilk genişleme dalgası ile İngiltere, Danimarka ve İrlanda topluluğun yeni üyeleri oldular. Fransa, topluluğun kurucu üyelerindendi. Yunanistan 2. genişleme dalgasıyla, İspanya ve Portekiz ise 3. genişleme dalgasıyla topluluğa katılmışlardır.