YAKINÇAĞ AVRUPA TARİHİ

Kıtanın doğusunda kalan ülkeler  farklı bir yola girdiler. Bu ülkelerde savaş sonrasında iktidara gelen sosyalist ve komünist partiler, batıdaki gibi geçici olmadılar ve sosyalist rejimlerin yerleşmesini sağladılar. Bu sonuçla Doğu Avrupa ülkeleri zaman içinde Sovyetler Birliği’nin liderliğinde politik, ekonomik ve askerî örgütlenmelerin çatısı altında toplandılar.

Savaşın sonunda Avrupa iki büyük güce kalsa da bu güçler arasındaki ideolojik uyuşmazlık, güvensizliği de doğuruyordu. Karşılıklı tedirginliğin tarihten gelen haklı sebepleri vardı. ABD, Sovyetler Birliği’nin dünya hâkimiyetinden endişelenirken Batı Avrupa devletleri de Sovyetlerin 19.yüzyıldan kalma Rus yayılmacılığını devam ettirmesinden endişe etmekteydi.

Sovyetlere göre Federal Almanya’nın kuruluşu

faşizmin yeniden dirilmesi, NATO’ya kabul edilişi

ise bu eğilimin son noktasıydı. Nitekim Sovyetler

Birliği’nin buna cevabı, 14 Mayıs 1955 tarihinde

Varşova Paktı’nı kurmak oldu.

Ağustos 1961’de Batı Berlin’in etrafının önce tel örgülerle sonra da bir duvarla çevrilmesi kararı verildi. Bu kararla birlikte Almanya’nın birleştirilmesine dönük tartışmalar iki rakip bloğun gündeminden zamanla düştü.

Kıta barışı ile Almanya ve Fransa arasındaki uyumun yakından ilişkili olduğunu

bilmekteydiler. Böylece iki ülke ekonomik olarak bütünleşirse gelecekteki bir savaş tehlikesi de ortadan kalkmış olacaktı. Hedefleri, bu iki ülkenin tek başlarına bir savaşı yürütmesine yardım edecek kaynakları kontrol altına almaktı. Bu anlamda savaşın alt yapısı anlamına gelen ağır sanayi ve savaş endüstrisi ilk hedefleri oldu. Bu fikirden hareketle Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) (European Coal and Steel Community – ECSC) Schuman Planı’nın ilk meyvesi oldu.

AET’ye üye olma arzusu gösteren İngiltere’nin üyeliği 1962 ve 1968’de De Gaulle tarafından iki defa geri çevrilmişti. Ancak De Gaulle’ün, İngiltere hakkındaki hislerinin tüm Fransızlar tarafından paylaşıldığı söylenemez.

Stalin, sayıları milyonları bulan muhalifleri çalışma kamplarına (Gulag) göndermekten kurşuna dizilmeye
varıncaya kadar pek çok ağır ceza ile tanıştırdı. Bu yıllar boyunca Stalin’e direnmeyi başaran tek ismin Yugoslavya’nın lideri Josip Broz Tito (1892-1980) olduğu belirtilmelidir. Tito’nun bu başarısı ile Yugoslavya’nın tarihi

tecrübesi arasında yakın bir ilişki vardır.

Sovyetler Birliği’nin, Küba’ya yerleştirdiği füzeleri sökmesi karşılığında ABD de Türkiye’deki füzeleri sökmeyi kabul etti ve bu ciddi kriz aşıldı. Füze Krizi’nin, birkaç noktada Soğuk Savaş’ın seyrini etkilediği belirtilmelidir. Bu krizle birlikte ilk defa iki ülke doğrudan karşı karşıya geliyor ve Soğuk Savaş zirveye ulaşıyordu. Sonrasında Soğuk Savaş’ın tansiyonu giderek düşmeye başlayan bir seyir içine girdi ve yumuşama sürecine girildi.

Gorbaçov, içerideki sıkıntıları bildiği için ABD’nin meydan okumasına perestroyka (yeniden yapılanma) ve glasnost (açıklık) ile karşılık vermeyi tercih etti.

Reykjavik (1986) ve Washington (1987) zirveleri ile Soğuk Savaş, fiilen sona eriyordu. Son adım ise ABD Başkanı George H. W. Bush ile Mihail Gorbaçov arasında Aralık 1989’da gerçekleştirilen Malta zirvesinde atıldı.

İkinci Dünya Savaşı’nın bitimine doğru ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt, İngiltere Başbakanı Winston Churchill ve Sovyetler Birliği lideri Josef Stalin, düzenledikleri toplantılarla Avrupa’daki etki alanlarını daha savaş devam ederken belirlemişti.  Müttefikler, Yalta Konferansı'nda (4-11 Şubat 1945) bir uzlaşmaya vardılar. Buna göre Almanya, üç devlet arasında çeşitli işgal bölgelerine ayrılmıştı. ABD, güneybatı; Sovyetler Birliği, doğu ve İngiltere, kuzeybatı Alman topraklarını işgal edecekti. Ayrıca Sovyetler Birliği’nin işgal edeceği topraklarda bulunan Berlin de benzer şekilde işgal bölgelerine ayrılacaktı. ABD ile Sovyetler Birliği’nin, gelecekte Avrupa’da kurulacak düzen hakkında uzlaşması da yine bu konferansın en önemli sonuçları arasında yer aldı. Doğru cevap B’dir.

Müttefikler, İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasına sebep olan Almanya’nın Naziler tarafından saldırgan bir ülke haline getirildiğini düşünüyorlardı. Almanya’nın Nazizmden kurtarılması Potsdam Konferansı’ndaki en önemli gündem maddelerinden birisi oldu. Almanya’nın, uluslararası düzene tehdit oluşturmayacak hale gelmesi için Naziler temizlenmeli ve Alman ordusu kontrol altına alınmalıydı. Doğru cevap C’dir.

Yunanistan’da Mayıs 1946’da iç savaş başladı. Arnavutluk, Bulgaristan ve Yugoslavya’daki komünistler de Yunanistan’daki iç savaşa dâhil oldular. Yunanistan’ın, komünist bloğun egemenliğine girmesini önlemek amacıyla hükümeti destekleyen İngiltere, hayli pahalı bir bedelle karşılaştı. Zaten kötü durumda olan ekonomisini düzeltmek amacıyla ABD’den askerî ve malî yardım talebinde bulundu. 1947 yılının başı itibariyle komünistler Yunanistan’da zafere yakın taraf gibi duruyordu. Ayrıca Yunanistan’ın yanı sıra Türkiye de açık bir Sovyet tehdidi ile karşı karşıya kalmıştı. ABD’nin yeni Başkanı Truman, Mart 1947’de Kongre’ye hitaben yaptığı konuşmada içeriden veya dışarıdan tehdit altında kalan hür ülkelerin ABD tarafından desteklenmesi gerektiğini ilan etti. Ayrıca Türkiye ve Yunanistan’ın işgale uğraması ya da otoriter bir yönetime savrulmasını engellemek amacıyla 400 milyon dolar yardım yapılmasını önerdi. Bu teklif tarihteki yerini Truman Doktrini olarak alacaktır. Doğru cevap D’dir.

Yüzdeler Anlaşması, İngiltere ve Sovyetler Birliği’nin, Doğu Avrupa topraklarında sahip olacakları siyasi nüfuz oranlarını belirledi. Buna göre Macaristan’da İngiltere %50, Sovyetler Birliği %50; Yugoslavya’da İngiltere %50, Sovyetler Birliği %50; Yunanistan’da İngiltere %90, Sovyetler Birliği %10; Bulgaristan’da İngiltere %25, Sovyetler Birliği %75; Romanya’da İngiltere %10, Sovyetler Birliği %90 olacaktı.. Doğru cevap E’dir.

ABD, Vanderberg kararını Kabul etmesiyle birlikte Monroe Doktrini (1823)’nden beri izlediği karışmazlık politikasını terk etmiştir. Daha sonra ABD’nin girişimi ile 4 Nisan 1949’da İtalya, Danimarka, Norveç, Portekiz, İzlanda, ABD ve Kanada Batı Avrupa Birliği’ne (BAB) katılarak Batı askeri ittifakını genişlettiler ve NATO’YU (North Atlantic Treaty Organization) kurdular. NATO’nun 12 üyesi saldırıya uğramaları durumunda saldırgana ortak cevap verme konusunda uzlaştılar. Böylece batılı devletler, Sovyetler Birliği’ni ekonomik ve siyasi olarak çevreleme politikasından askerî çevreleme siyasetine geçmiş oldular. Doğru cevap C’dir.

Batılı müttefikler, Batı Almanya’yı ekonomik ve siyasi olarak güçlendirmeye önem verdiler. Çünkü bu ülke, iki blok arasında tampon bölge konumundaydı ve mutlaka batılı devletlerin yanında yer almalıydı. Ayrıca Batı Almanya, ileride Doğu Almanya ile birleşmesi halinde savaş sonrasında kurulan dengeyi bozabilecek en ciddi ülkeydi. Bu düşünceden hareketle Batı Almanya, 9 Mayıs 1955’de NATO üyesi yapıldı. Bu üyelik en çok Sovyetler Birliği’ni rahatsız etti. Nitekim Sovyetler Birliği’nin buna cevabı, 14 Mayıs 1955 tarihinde Varşova Paktı’nı kurmak oldu. Doğru cevap A’dır.

Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) (European Coal and Steel Community – ECSC) Schuman Planı’nın ilk meyvesi oldu. Nisan 1951 tarihli kuruluş antlaş masında Fransa, Almanya, İtalya ve Benelüks devletlerinin imzası bulunuyordu. Böylece üye ülkeler arasında ortak kömür ve çelik pazarı oluşturularak rekabet engellenmeye dolayısıyla savaşın önlenmesine çalışılıyordu. Aslında temel amaç, bir Fransa-Almanya savaşı ihtimalini ortadan kaldırmaktı. Doğru cevap C’dir.

Her iki dünya savaşı da İngiltere-Fransa ittifakının tek başına Almanya ile baş edemeyeceğini göstermişti. Ancak İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra durum değişmişti. Almanya, Sovyetler Birliği ve müttefikleri tarafından kuşatılmıştı. Dolayısıyla Sovyetler Birliği ile kurulacak bir yakınlaşma, Almanya’yı zayıflatmaktan çok Sovyetlerin, Avrupa’daki nüfuzunu artırmaya yarayacaktı. Bu gerçeği gören De Gaulle, Almanya ile yakınlaşmanın daha doğru olacağına inandı. Nihayet De Gaulle, 23 Kasım 1959’da Atlantik’ten Urallar’a kadar Avrupa demiş ve 1963 yılında Almanya ile bir dostluk antlaşması imzalamıştır. Böylece hayal ettiği Avrupa bütünleşmesi için tarihi bir adım atıyordu. Doğru cevap B’dir.

A, B, D ve C seçenekleri, Sovyet Birlği hakimiyetindeki Doğu Avrupa’nın ekonomik durumunu ifade etmektedir. Askerî teknoloji dışında zamanla batı bloku ile komünist blok arasındaki makas hayli açılmıştır. Sovyetlerin planlı ekonomi modeli, hem kendi ülkelerinde hem de müttefik ülkelerde ciddî şikâyetler doğurdu. Batı bloku refahını hızla yükseltirken Sovyet hâkimiyetindeki ülkeler savaş öncesindeki standartların bile gerisine düşmüşlerdi. Doğru cevap C’dir.

1970’lerle birlikte hem içerideki gelişmeler hem de batıda yaşanan teknolojik gelişmenin yakalanamaması, ciddî sıkıntıların başlamasına yol açtı. Ayrıca Stalin sonrasında izlenen politikalar, sosyalist bir topluma hiç de uygun değildi. Soğuk Savaş yılları boyunca Sovyet yönetimi, ekonomik, politik ve sosyal dokuyu korumaya ça- lıştı. Ayrıca giderek eskiyen ve verimsiz hale gelen teknolojik alt yapısıyla silahlanma ve uzay çalışmalarında ABD ile rekabet etmeye çalıştı. Diğer taraftan siyasî nüfuzu, çok geniş bir alana yayılmıştı. Sovyetler Birliği’nin böylesi ağır bir yükün altından kalkması çok zordu. Çünkü rekabet içinde olduğu bloğun aksine Sovyetler Birliği yaşamaya devam etmesini sağlayacak dinamizmden yoksundu. ABD Başkanı Ronald Reagan 1981’de göreve geldikten sonra komünizm karşıtı direniş hareketlerine gizliden ve açıktan destek vermiştir. Ayrıca Reagan, rakibinin stratejik üstünlüğüne zarar verecek bir silahlanma programını da uygulamaya koymuştu. Doğru cevap D’dir.