YAKINÇAĞ AVRUPA TARİHİ

Balkanlarda daha etkin bir politika izlemek isteyen Kont Andrassy’nin dışişleri bakanlığına getirilmesinden sonra Avusturya-Macaristan’ın Rusya ile karşı karşıya gelme ihtimali artmıştı. Bu da Almanya ile işbirliğini gerekli kılıyordu. Almanya ve Avusturya’nın yakınlaşması, İngiltere ile Osmanlı Devleti ve Orta Asya üzerinde çatışma halinde olan Rusya’yı endişelendirdi. Fransa ise yenilginin yaralarını sarmakla meşguldü.

Hıristiyan bir vali yönetiminde Bosna-Hersek’e özerklik verilmesini istediler. Bu esnada Bulgar komiteciler Hersek isyanının yarattığı at- mosferden yararlanarak 16-21 Eylül 1875 tarihleri arasında Bulgaristan’da isyan çıkarmaya çalıştılar, ancak Zağralar Vakası adıyla bilinen bu teşebbüs başarısızlıkla sonuçlandı. Sultan Abdülaziz’in neşrettiği Adalet ve Islahat fermanlarının asiler üzerinde herhangi bir etkisi olmadı.

18 Ocak 1877’de Mithat Paşa başkanlığında toplanan “Meclis-i Umumi” oy birliği ile önerileri reddetti. Böylece, Rusya için Doğu Sorunu’nu tek taraflı halletme ve Panslavizm’in zaferi için beklediği an gelmişti. Bâbıâli’nin Avrupa devletleri tarafından hazırlanan 31 Mart 1877 tarihli Londra protokolünü de reddetmesi üzerine Rusya, 24 Nisan 1877’de Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti.

Bismarck’ın talebi üzerine Berlin’de bir kongre yapılması kararlaştırıldı. Avusturya elçisi Bâbıâli’ye başvurarak, Osmanlı Devleti’nin Rumeli’deki varlığının devamı için Avusturya’nın göstereceği fedakârlığa karşılık Bosna-Hersek’in Avusturya’ya verilmesini istedi. İngiltere de kongrede Osmanlı çıkarlarını savunma karşılığında 4 Haziran 1878’de Osmanlı Devleti’nden üstü kapalı bir tehditle Kıbrıs’a yerleşme izni aldı. 1 Temmuz’da yapılan ikinci anlaşma ile de İngiltere’nin Kıbrıs’taki varlığı Rusya’nın Kars, Ardahan ve Batum’u terk etmesine bağlandı. 13 Temmuz 1878’de imzalanan Berlin Antlaşması’nda, Sırbistan, Romanya ve Karadağ’ın bağımsızlığı onaylandı. Bosna Hersek geçici olarak Avusturya işgaline bırakıldı.

1899-1902 yılları arasında Güney Afrika’da meydana gelen Boer Savaşı’nda da Almanya, açıkça İngiltere’ye karşı Boerleri destekledi. Öte yandan, Almanya, II. Wilhelm döneminde ekonomik ve askeri açıdan zirveye çıktı. Almanya’nın yeni pazarlar ve sömürge arayışına girmesi, güçlü bir donanma ve ticaret filosu gerektiriyordu. Bu sebeple Amiral Tirpitz, yönetiminde 1898’den itibaren büyük bir donanma ve ticaret filosu inşasına girişildi.

24 Ekim 1909’da imzalanan Racconigi Antlaşması’na göre taraflar Balkanlar’da statükonun muhafazası konusunda anlaştılar. Statükonun bozulması halinde ise bölgenin milliyet esasına göre taksim edilmesi konusunda uzlaşmaya vardılar. Ayrıca, iki devletten biri Avrupa’nın doğusu hakkında üçüncü bir devletle (Avusturya-Macaristan) yürürlükteki anlaşmalardan başka bir anlaşma yapmak isterse bu anlaşmaya diğeri de katılacaktı.

Berlin Antlaşması ile 1878’de Balkanlar’da oluşturulan denge, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’ın ortaklaşa eylemiyle 1908 yılında bozuldu. 5 Ekim 1908’de Bulgaristan bağımsızlığını ilan ederken, Avusturya-Macaristan da Bosna-Hersek’i ilhak ettiğini duyurdu. Durum- dan yararlanmak isteyen Girit Meclisi, ertesi gün Yunanistan’la birleştiğini açıkladı.

Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında 29 Eylül’de imza edilen İstanbul Antlaşması ile Bulgaristan, Kırklareli, Dimetoka ve Edirne’yi Osmanlı Devleti’ne iade etti. Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında 14 Kasım 1913’de imzalanan Atina Antlaşması ile Girit Yunanistan’a bırakıldı. Ege adalarının geleceğini tayin etmek ise yine Büyük Devletlere bırakıldı. 1914 Şubat’ında Londra’da toplanan “Büyükelçiler Konferansı”nda bu adalardan Meis Adası hariç, İtalya’nın işgal ettiği adaların İtalya’da; İmroz (Gökçeada) ve Bozcaada hariç, Yunanistan’ın işgal ettiği bütün diğer Ege adalarının Yunanistan’da kalmasına karar verildi. Ancak, bu antlaşmalar imzalanmadan Birinci Dünya Savaşı patlak verdi.

Fransa’yı yalnızlaştırma politikası bağlamında Almanya, Avusturya-Macaristan ve Rusya ile anlaşma yolunu seçti. 7 Eylül 1872’de üç imparator Berlin’de buluştular ve çeşitli konular üzerinde 9 Eylül’de sözlü olarak anlaşmaya vardılar. Böylece, Üç İmparator Birliği veya yaygın adıyla Üç İmparator Ligi kurulmuş oldu.

Bâbıâli, 3 Mart 1878’de Ayastefanos Antlaşması’nı imzalamak zorunda kaldı. Buna göre, Sırbistan, Karadağ ve Romanya’ya bağımsızlık verildi. Bosna-Hersek’te, İstanbul Konferansı’nda öngörülen ıslahat yapılacaktı ve burada Avusturya ve Rusya’nın dolaylı kontrolü kurulacaktı. Bulgaristan’da ise Osmanlı Devleti’ne vergi ile bağımlı özerk ve büyük bir prenslik kuruluyordu. Bulgaristan Prensliği’nin sınırları Sırbistan’dan başlayıp Tuna yoluyla Karadeniz’e uzanıyordu. Güneyde ise Ohri gölünden Kavala limanına ve oradan Edirne’nin kuzeyinden geçerek yine Karadeniz’e ulaşıyordu. Buna karşılık, Niş Sırbistan’a, Tulça ve Dobruca tarafları ise Romanya’ya verilecekti. Girit’te 1868’de başlayan ıslahat programı sürdürülecek ve Arnavutluk, Tırhala ve Rumeli’nin diğer yerlerinde de uygulanacaktı.

20 Mayıs 1882’de Almanya, İtalya ve Avusturya-Macaristan arasında beş yıl geçerli olmak üzere “Üçlü İttifak” Antlaşması imzalandı. Daha sonra ise Romanya da 1883 yılında Avusturya-Macaristan ve Almanya ile imzaladığı savunma anlaşmaları ile ittifaka katıldı.

Üçlü İttifak Antlaşması, 1892, 1907, 1912 yıllarında daha da genişletilerek yenilendi ve Büyük Harbe kadar, Avrupa siyasetinin temel taşlarından biri olarak kaldı. Ancak, İtalya, 1902’de gizlice Fransa ile de anlaştığından, Birinci Dünya Savaşı başlayınca, müttefiklerinin karşısında yer aldı.

Kayser, Osmanlı Devleti ile de yakın ekonomik ve siyasi ilişkiler peşinde idi. Bismarck’ın itirazına rağmen 1889’da İstanbul’u ziyaret etti ve 1890’da Türk-Alman Ticaret Antlaşması imzalandı.

Boer Savaşı: İngiltere ile Güney Afrika’da hâkim olan aslen Hollanda kökenli Boer Cumhuriyetleri (Transvaal Cumhuriyeti ve Özgür Orange Devleti) arasındaki savaştır (11 Ekim 1899-31 Mayıs 1902). Güney Afrika Savaşı ve İngiliz-Boer Savaşı olarak da bilinir. Bu savaşla Güney Afrika’ya yaklaşık yarım milyon asker yığan İngiltere, iki buçuk yıllık mücadeleden sonra Boerleri dize getirmiş ve Güney Afrika’yı tamamen kendi sömürgesi haline getirmiştir. Boer Savaşı, toplama kamplarının kurulduğu ilk savaş olma özelliğine de sahiptir.

20.yüzyılın başına gelindiğinde Fransa-İngiltere-Rusya arasındaki büyük ortaklık ya da İtilaf Bloku’nun doğması ile sonuçlandı. Ülkeler arasında yapılan antlaşmalar sırasıyla şunlardır:

       3. İngiltere-Rusya Antlaşması (1907)

Fransa’nın İtalya’dan beklentisi Almanya’nın saldırması halinde tarafsız kalmasıydı. İtalyan Dışişleri Bakanı Prinetti, İtalya’nın Üçlü İttifak’taki varlığının hiçbir şekilde Fransa’ya yönelmeyeceğine dair Fransız meslektaşı Delcassé’ye teminat verdi. Fransa’nın bunu yazıya dökmek istemesi üzerine 1 Kasım 1902’de Prinetti ve Fransa’nın Roma büyükelçisi arasında nota teatisiyle gizli bir anlaşma yapıldı. Prinetti-Barrère Antlaşması adıyla bilinen bu anlaşmaya göre taraflardan biri, bir veya birkaç devletin saldırısına uğraması durumunda ya da bir tahrik sonucu onurunu ve güvenliğini korumak amacı ile bir veyahut bir kaç devlete savaş ilan etmesi halinde diğer taraf tam bir tarafsızlık sergileyecekti. Açıkçası bu anlaşma ile İtalya, Fransa ve Almanya’nın savaşması halinde tarafsız kalmayı taahhüt ediyordu. Bu anlaşmadan sonra İtalyan-Fransız ilişkileri gelişti ve 1904’de İngiltere ile Fransa’nın anlaşmasından sonra Fransa, İngiltere ile İtalya arasındaki yakınlaşmada köprü görevi üstlendi. Prinetti-Barrère Antlaşması, İtalya’yı Üçlü İttifak’tan uzaklaştırmaya başladı. Nitekim bunun ilk işareti Fas Krizi’nde ortaya çıkacak ve El-Cezire Konferansı’nda İtalya, Almanya’yı desteklemeyecekti. Ayrıca, İtalya’nın Adriyatik’teki emelleri ve Arnavutluk’a olan ilgisi Avusturya’nın çıkarlarıyla çakışıyordu. Öyle ki, Avusturya’nın 1908’de Bosna-Hersek’i ilhakına tepki olarak İtalya, Rusya ile Balkanlar konusunda anlaşma yapmaktan çekinmeyecekti. Ancak, Prinetti-Barrère Antlaşması’nın en önemli sonucu şüphesiz İtalya’nın Birinci Dünya Savaşı’nın başında tarafsız kalmasını sağlamasıdır.

Avusturya ve Rusya, Karadağ’ın Osmanlı Devleti’ne savaş ilan ettiği gün, 8 Ekim 1912’de, Büyük Güçler adına bu teklifi Osmanlı Devleti ile dört Balkan Devleti’ne bildirdi. Osmanlı Devleti, ıslahat yapmayı kabul etti. Ancak, dört devlet 13 Ekim’de Bâbıâli’ye verdikleri bir ültimatomla Makedonya’dan Osmanlı askerinin çekilmesini, Makedonya’nın etnik gruplara göre taksimini ve her birinin ayrı meclisi ve milis askeri olmasını ve büyük devletlerin bu reformları denetlemesini talep ettiler. Osmanlı Devleti’nin bu isteklere cevap vermemesi üzerine, 17 Ekim’de Bulgaristan ve Sırbistan, 19 Ekim’de de Yunanistan Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti.

Avusturya-Macaristan’ın 28 Temmuz 1914’de Sırbistan’a savaş ilan etmesi üzerine, Almanya da 1 Ağustos’ta Rusya’ya, 3 Ağustos’ta Fransa’ya, 4 Ağustos’ta da Belçika’ya savaş ilan etti. İngiltere de anlaşmalar gereği 4 Ağustos’ta Almanya’ya savaş ilan etti. Böylece, Büyük Harp başladı. Osmanlı Devleti de 2 Ağustos’ta Almanya ile gizli bir ittifak antlaşması imzalayarak sonunu getirecek olan Birinci Dünya Savaşı’na girdi.

Almanya, sömürgecilik faaliyetlerinden vazgeçmemiş aksine Fransa’nın sanayi bölgesi Alsace-Lorraine’i tekrar topraklarına katmak için kendisine müttefikler aramıştır.  Doğru cevap “E” seçeneğidir.

Almanya’nın Fransa’yı yalnızlaştırma politikası bağlamında doğu ve güney sınırlarında bulunan, Avusturya-Macaristan ve Rusya ile anlaşma yapmıştır.  Doğru cevap “A” seçeneğidir.