YAKINÇAĞ AVRUPA TARİHİ

Maliye bakanı Jacques Necker, çözümü vergi oranlarının, neredeyse hiç vergi ödemeyen ruhban ve aristokratlar için artırılmasında bulmuş, ancak bu teklif aristokrasi ve ruhbanın muhalefetiyle geri çevrilmesinin ardından Necker görevden alınmıştı. Yanlış politikaları söz konusu değildi.

Kurucu Meclis, siyasal iktidarın sahip olduğu en önemli ayrıcalıklardan birisi olan vergilendirme usulünü belirleyerek Fransa’daki tek meşru hükümet olduğunu ilan etmiştir.

İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi, 26 Ağustos 1789'da ilan edilmiştir.

1791 Anayasası, siyasi katılım konusunda bazı sınırlamalar getirmekteydi. Oy hakkına sahip olabilmek için vatandaşın belirli bir miktar vergi vermesi gerekliydi. Seçmen olabilmek için öngörülen vergi miktarı oldukça düşük tutulmuş olsa da Fransız ulusunun yaklaşık dörtte biri anayasa gereği seçmen olmayacaktı.

Meclis’te bulunan her iki grup içerisinde de temsilcilere sahip olan ve bu sırada siyasi bir dönüşüm geçirmekte olan Jakoben Klübü üyeleri  İhtilal Savaşları’nın haklılığına ve cumhuriyete inanmaktaydı. Buna karşın Jakobenler, ezilen halkın çıkarlarına daha fazla ilgi gösterip, Fransa’daki siyasi gelenekleri radikal bir biçimde tamamıyla ortadan kaldırmayı hedefliyordu. Konvansiyon Meclisi’nde bulunan iki siyasi grubun ortadan kaldırılması da zaman içerisinde bu hedeflere dahil edilecekti.

General Joubert’in yerini alan Napoleon 9 Kasım 1799’da yaptığı darbeyle yönetimi ele geçirdi.

Napoleon’a karşı beş koalisyon kurulmuştur. Napoleon Savaşları olarak bilinen bu süreçte kurulan Üçüncü Koalisyon 1803-1806 yılları arasındadır ve Fransa’nın zaferlerinin ardından Pressburg Antlaşması (1806) ile dağılmıştır. 1806-1807 tarihleri arasındaki Dördüncü Koalisyon’da da müttefikler yine yenilmişlerdir. Schönbrunn Antlaşması’yla (1809) dağılan Beşinci Koalisyon’a da üstünlük kuran Napoleon’a karşı oluşturulan Altıncı Koalisyon (1812-1814) nihayet müttefiklerin zaferiyle son buldu. 1815’de sürgünden dönerek koalisyon güçlerine bir kez daha savaş açan Napoleon’a karşı Yedinci Koalisyon 1815’de kurulmuş ve bu da müttefiklerin zaferiyle sonuçlanmıştır.

Akılcılığı ön plana çıkartan Aydınlanma hareketi siyasi düzen ve ekonomik yapının yeniden planlanmasını gündeme getirmişti. İnsanların refah ve mutluluğunu esas alan bu yeni düzende eşit bireylerden oluşan toplumun, Papalığın hurafelerinden, feodal düzenin yükümlülükleri ve vergilerinden kurtarılması büyük bir öneme sahipti. Dolayısıyla ülkeler artık akılcı bir zeminde planlanan devlet çıkarları çerçevesinde idare edileceklerdi. Ülke genelinde sağlanacak güvenli ortamın üretim artışına olanak vereceği düşüncesinden hareket eden Aydınlanma düşünürlerinden etkilenen devrin idarecileri, devletlerinin çıkarları söz konusu olduğunda savaş açmaktan veya Avrupa dışındaki bir bölgeyi sömürge haline getirmekten geri durmayacaklardı. Bu durum savaş halinin sürekli bir şekle bürünmesiyle sonuçlanacaktı.

Tarih, felsefe ve edebiyat gibi pek çok alanda faaliyet gösteren Voltaire, kralın iktidarını sınırlandıran, aristokratlar ve ruhbanın sahip oldukları ayrıcalıkları kaldıran bir anayasa talep etmekteydi. Ancak Voltaire, rejimin üçüncü sınıfın önderliğinde bir ihtilalle değil, halkı kontrol altında tutarak en iyiye yönlendirebilecek “aydın bir despot

Fransız maliyesini çöküşe götüren sürecin Yedi Yıl Savaşları ile başladığı konusunda tarihçiler arasında genel bir uzlaşı vardır. Savaş sonunda imzalanan Paris Antlaşması (1763) ile Amerika kıtasında sadece Kanada’daki varlığını koruyabilen, Hindistan’daki kazanımlarını İngiltere’ye kaptıran ve en önemlisi Atlantik’teki ticari rotalar üzerindeki hakimiyetini kaybeden Fransa, siyasi prestijin yanı sıra büyük bir mali kayba da uğramıştır. Ardından İngiltere’ye karşı Amerikalıların başlattığı Bağımsızlık Savaşı’na mali ve askeri destek sağlanması da Fransa’nın ekonomik çöküşünü hazırlayan önemli faktörlerden birisidir.

Tıpkı sıradan halk gibi mutlak monarşiden hoşnut olmayan aristokrasi, kralın mutlak iktidarının anayasal bir zeminde sınırlandırılmasını, kendi haklarının güvence altına alınmasını, başlarında bulundukları yerel idarelerin güçlendirilmesini ve nihayet vergilerin Etats Généraux’da oylanmasını talep etmekteydi.

1791 anayasası ile toplumsal tabakalar arasındaki ayrıcalıklar, soyluluk unvanları, ırsi yargı sistemi, memuriyetlerin alınıp satılması ya da mirasla  devredilmesi kaldırılıyordu. Bölünemez bir bütün olarak düşünülen ulusun, hiç bir ferdi için artık ayrıcalık yoktu. Çünkü anayasaya göre halka ait olan siyasi egemenlik, tektir, bölünemez, devredilemez, zaman aşımı ile kaybedilemez. Giriş bölümünü İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi’nin oluşturduğu 1791 Anayasası, böylesine iddialı maddelere sahip olmasına rağmen siyasi katılım konusunda bazı sınırlamalar getirmekteydi. Nitekim genel iradenin yansıması olan egemenliğe katılım, bir başka ifadeyle oy hakkına sahip olabilmek için vatandaşın belirli bir miktar vergi vermesi gerekliydi. Seçmen olabilmek için öngörülen vergi miktarı oldukça düşük tutulmuş olsa da Fransız ulusunun yaklaşık dörtte biri anayasa gereği seçmen olmayacaktı.

1793 yazında bir taraftan ülkede güvenliği sağlamaya çalışırken diğer taraftan da temel tüketim maddelerinin ticaretini kontrol altında tutmaya çalışıyordu. Sans-culotteların ekonomik gerekçelerle çıkardıkları huzursuzluklar bu dönemde zirve noktasına ulaşmıştı. Söz konusu isyan girişimlerinin önlenebilmesi için Konvansiyon, Ağustos ayında tahıl fiyatlarının sabitlenmesi kararını alırken 23 Ağustos’ta İhtilal’in hem iç hem de dış düşmanlarıyla mücadele edebilmek için zorunlu askerlik yasasını yürürlüğe soktu. Artık eli silah tutabilen her Fransa vatandaşı bir askerdi. Ancak ilk karar toplumun orta sınıflarının ve burjuvazinin tepkisine yol açarken, ikinci karar federalistlerden oluşa cepheye yeni katılımları beraberinde getirecekti. Karşı cephede ise 1793 Eylül ayı başlarında bir kez daha Konvansiyon Meclisi’ni kuşatan Paris’in eli silahlı ayak takımı bulunuyordu ve kazananlar yine onlar olacaktı. İhtilal ordusunun kurulması, İhtilal Mahkemelerinin yeniden düzenlenerek olağanüstü etkilerle donatılması ve Meclis’te kurulan komitelere İhtilal karşıtı olması muhtemel şüphelileri tespit yetkisinin verilmesi bu isyanın sonuçlarından sadece bir kaçıdır. Büyük bir umutla başlayan İhtilal zaman içerisinde, yıktığı monarşi gibi bir dikatatörlüğe dönüşme tehlikesiyle karşı karşıyaydı. Ekim ayı içerisinde Fransa Kraliçesi Marie Antoinette’in (1755-1793) ve tasfiye edilen Girondin grubunun önde gelen üyelerinin idamı, yeni bir döneme doğru gidildiğini gösteriyordu. “Büyük Korku”nun dehşetini henüz atlatamayan Fransızlar şimdi de “Terör” dehşetini yaşıyordu. Terör hareketi üzerine kurgulanan diktatörlük 4 Aralık 1793’de Konvansiyon Meclisi’nin tüm kurumsal yetkilerinin komitelere devriyle resmiyet kazandı. Söz konusu komitelerden en önemlisi Kamu Selameti Komitesi’ydi. İhtilal’in iç ve dış düşmanlarına karşı kurulmuş olan Kamu Selameti Komitesi devletin sahip olduğu neredeyse tüm yetkileri eline almıştı. Ancak resmi olarak bir başkanı bulunmayan komite içerisinde bütün yetkiler tek bir kişide, Jakoben Klübü’nün radikal bir üyesi olan Maximillien Robespirre’de (1758-1794) toplanmaktaydı. Teoride her ay üyeleri değişmesi gereken komite, aldığı tüm kararları Konvansiyon Meclisi’ne onaylatmak durumunda olduğundan meclise tabiiydi. Ancak uygulamada Kamu Selameti Komitesi’nin üyeleri her ay, bir değişikliğe gidilmeden yeniden seçiliyor ve komitenin aldığı kararlar mecliste tartışılmadan onaylanıyordu. Bütün bunlara rağmen Kamu Selameti Komitesi içerisinde iktidarın şekillendirilmesinde rol oynayan farklı gruplar bulunmaktaydı. Söz konusu grupları 1794 Nisan ayına kadar çeşitli suçlamalarla tasfiye eden Robespierre ülkede mutlak diktatörlüğünü kurmayı başardı

1795 anayasası iki dereceli bir seçimi öngörmekteydi. 1793 anayasasının aksine referanduma yer verilmeyen 1795 anayasası ayrıca kuvvetler birliği yerine kuvvetler ayrılığı ilkesini getirmektedir. Nitekim 1793 anayasasındaki kuvvetler birliği ilkesinin diktatörlüğe giden yolun başlangıç noktasını oluşturduğunu gören Konvansiyon Meclisi, kaynağı halk egemenliği olan iktidarı devlet organları arasında paylaştırmayı hedeflemektedir. İki meclisli bir yasama organı öngören 1795 anayasasına göre yasaları “Beşyüzler Meclisi” yapacak ve bu yasalar ikiyüz elli kişiden oluşan “Yaşlılar Meclisi”nin onayından sonra yürürlüğe girecekti. Yürütme gücünün kullanımı ise Direktuar’a devredilmiştir. Beşyüzler Meclisi’nin önerdiği on kişi arasından, Yaşlılar Meclisi’nin seçtiği beş kişiden oluşması öngörülen Direktuar, seçtiği bakanlar eliyle ülkeyi yönetecekti.

1791 Ağustos ayı sonlarında Avusturya ve Prusya hükümetleri Pillnitz Bildirisi’ni bu şartlar altında ilan etti. Buna mukabil 20 Nisan 1792’de Fransa’nın Avusturya’ya savaş ilanıyla İhtilal Harpleri resmen başlamış oldu.

Napoleon, İhtilal Savaşları’nı sona erdiren Lunéville (1801) ve Amiens (1802) antlaşmalarının ardından reform programını yürürlüğe koydu. Jakobenlerle düşünsel ilişkileri dolayısıyla merkeziyetçi bir Fransa Devleti kurmayı planlayan Napoleon, idari sistemi tamamıyla yeniden düzenleme yoluna gitmiştir. Bugün Fransa’da halen kullanılan vilayet (Départment) ve ilçe (Arrondissement) sistemi Napoleon tarafından yürürlüğe konulmuştur. Yargı sistemine de el atan Napoleon yargıçların halk tarafından seçilmesini öngören uygulamayı kaldırarak, atanma sistemini getirmiştir. Vergilerin doğrudan merkezi devlet örgütüne bağlı memurlar tarafından toplanmasını sağlayan Napoleon, maliye konusunda Fransa için devrimsel bir adım atarak bugünkü Fransız Merkez Bankası’nı (Banque de France) kurmuş ve para basma tekelini bu bankaya vermiştir. Eğitimli vesadık bürokratların yetiştirilmesi merkezi devlet yapısının bir önşartı olarak görülebilir. Bu bağ lamda Napoleon, Fransız eğitim sistemini de yeniden düzenleyerek orta öğretim kurumlarının yönetimini devlete vermiş ve bugün “lise” olarak bildiğimiz okulları kurmuştur. Bu liselerden yetişen memurları çalışmaya teşvik etmek ve verilen hizmetin kalitesini artırmak amacıyla “Légion d’Honneur” nişanını getiren Napoleon, Fransız toplum hayatını da yeniden düzenlemeye çalışmıştır. Bu konuda akla gelen en önemli reform ilk Fransız Medeni Kanunu’nun (Code Napoleon) yürürlüğe konmasıdır. Napoleon, 1790 yılında yürürlüğe giren Medeni Ruhban Yasası ile bozulan kilise-devlet ilişkilerini de yeniden yerine oturtmaya çalıştı.

1814 Anayasası, İhtilal öncesi düzenin yeniden hayata geçirilmesi ile İhtilal’in getirdiği yeniliklerin sürdürülmesi eğilimlerini uzlaştırmaya çalışan bir metin olarak karşımıza çıkmaktadır. Anayasa ile sınırlandırılmış meşruti bir sistemi öngören yeni anayasada ulusal egemenlik ilkesine yer verilmemektedir. Temel hak ve özgürlükleri, kralın tebaasına yaptığı lütuflar olarak tanımlayan anayasa, aristokrasinin, İhtilal öncesinde sahip olduğu ayrıcalıkları güvence altına almaktadır. Oy kullanmak dahil olmak üzere siyasi hakları yüksek vergi ödeme koşuluna bağlayan anayasa, kralı iki meclisten oluşan parlementer sistemle sınırlandırmaktaydı. Yürütme gücünü krala veren 1814 Anayasası yumuşak bir kuvvetler ayrılığını öngörmektedir. Yeni anayasa, bu bakımdan yasama, yürütme ve yargı erklerinin sert bir biçimde birbirinden ayrıldığı 1791 ve 1795 anayasalarından ya da erkleri mecliste veya imparatorda toplayan konvansiyon ve imparatorluk anayasalarından farklıdır.

İngiltere, Fransa, Avusturya tarafından temsil edilen Kutsal Roma Germen İmparatorluğu, Prusya ve Rusya. Dokuz Yıl savaşları (1688-1697) ile deniz aşırı sömürgelerde varlığını hissettirmeye başlayacak olan İngiltere, XVIII. yüzyıl süresince rakibi Fransa ile sürekli bir çekişme halinde bulunacaktı.

İngilizler Yedi Yıl Harplerinin (1756-1763) ardından Fransa’yı, hem Amerika kıtasından hem de Hindistan’dan uzaklaştırarak
üzerinde Güneş’in batmadığı bir sömürge imparatorluğu kurmayı başarmıştı.

İngilizler Yedi Yıl Harplerinin (1756-1763) ardından Fransa’yı, hem Amerika kıtasından hem de Hindistan’dan uzaklaştırarak
üzerinde Güneş’in batmadığı bir sömürge imparatorluğu kurmayı başarmıştı.