XVIII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Orhan Veli Kanık dışındakilerin tümü farklı zaman dilimlerinde Şeyh Galip'in sanatından etkilenen/faydalanan sanatçılardır. Doğru cevap D'dir.

"Çoklu duyulama" tamlamalarda kullanılan ve bir organa birden çok duyu işlevinin atfedildiği dolayısıyla duyuların uyumlu birlikteliği olarak tanımlanan bir şiir tekniğidir. Doğru cevap D'dir.

Bu ünlü mesnevinin konusu hem tasavvuf hem de aşktır ki bu aşk Allah'a duyulan aşk olduğundan tasavvufi bir aşktır. Doğru cevap A'dır.

Mukaddime, naat, hikaye ve hatime tüm klasik mesnevilerde yer alan bölümlerdir. Şeyh Galip'in yazma sebebini açıkladığı kısım Sebebi Telif dir. Doğru cevap E'dir.

Aşk adlı kişilik çileye giren müridi temsil eder. Doğru cevap B'dir.

Tarikat bağlısının, kendi manevi gelişmişlik düzeyini gizlemek, böylece nefsini kibir ve gösterişten uzak tutmak amacıyla gerek giyim kuşam gerekse söz ve davranışlarıyla halkın ayıplamasına neden olacak bir görüntü vermesine "melamilik" denir.

Kaynakların verdiği bilgilerden Şeyh Galip'in düzenli bir medrese eğitiminden geçmediği, ailesinden ve dönemin bazı büyük hocalarından
aldığı özel derslerle kendini geliştirdiği anlaşılmaktadır. Şair, bir dizesinde, “gülzâr-ı sü-handa gül-i hod-rûy” yani “sözün gül bahçesinde kendiliğinden yetişen bir gül” olduğunu söyleyerek aynı gerçeğe temas etmiştir.

Gençlik yıllarında Neşet, Pertev ve Nesip Dede’ye; önceki devirlerde yaşamış büyük şahsiyetlere nazireler yazan Şeyh Galip, bu dönemde Fuzulî, Hayalî, Nefî, Nabî ve Nedim gibi şairlerin yolundadır. Ancak bu yolda kendi kişiliğini bulamayacağını görmüş ve Hoca Neşet’in de tavsiyesiyle Sebk-i Hindî’nin Fars şiirindeki en önemli temsilcilerinden Şevket-i Buharî’yi okumaya başlamıştır. Bu dönem, onun sanat hayatında büyük kırılmaların olduğu bir dönemdir. O, daha önce yazdığı şiirleri beğenmemeye başlamış, hatta onlardan kurtulmak veya aynı mahlası kullanan diğer şairlerle karıştırılmamak için, belki de kendisindeki bu büyük değişimi göstersin diye mahlasını değiştirme düşüncesi içine girmiştir. ‘Galip’ mahlasını benimsemesi de bu dönemde olmuştur. Bir süre her iki mahlasını beraber kullanan şair, daha sonra eski mahlasını terk etmiş ve sadece Galip mahlasını kullanmıştır.

Mevlevilerin 1001 gün süren ve adına çile dedikleri manevi eğitim süreçlerini tamamladıkları Mevlevihaneye Asitane adı verilmektedir.

Ailesi de Mevlevi olan ve böylece bir Mevlevi muhitinde büyüyen Şeyh Galip, aynı tarikatın şeyhlerinden dersler alarak yetişmiş ve sonunda bir Mevlevi dervişi olmuştur. Şair, 1784 yılında ailesinden izin almadan çileye girmek için Konya’ya gitmiştir. Fakat onun yokluğuna dayanamayan babası, çilesini İstanbul’da tamamlayabilmesi için başvuruda bulunmuş ve gerekli izin alındıktan sonra Galip, İstanbul’a dönmüştür. Galip, 10 Temmuz 1784’te girdiği 1001 günlük çileyi 11 Temmuz 1787’de doldurarak dede olmuştur. Bu tarihten sonra o, artık Galip Dede’dir.

Şerh-i Cezire-i Mesnevi Şeyh Galip’in Mevlevi dedelerinden Yusuf Sineçak’ın Cezire-i Mesnevi adlı eserinin şerhidir. Şair, adı geçen eserin her cildinden 100 beyit seçmiş ve bu seçkinin başına 99, sonuna da 5 beyit eklemek suretiyle 704 beyitlik bir eser oluşturmuştur. Eserde, Farsça bilmeyenler için seçilen bazı kelimelerin Türkçe karşılıkları verilmiş ve beyitler açıklanmıştır.

Şiirlerinde Ruhî-i Bağdadî ile Nevizade’den bahsetmesi ve Koca Ragıp Paşa’nın Münşeat’ından söz etmesi, onun bu şairleri de okuduğunu göstermektedir. Bütün bu isimler ve onların kişisel üsluplarındaki farklılıklar, Şeyh Galip’in üslup özellikleri hakkında da fikir vermektedir.
Fuzulî’nin âşıkane, Bakî’nin rindane, Nabî’nin hikemî ve Nedim’in mahallî-folklorik söyleyişle öne çıktığı bilinen bir gerçektir. Bu gerçekten hareketle Galip’in bütün bu farklı üsluplardan beslenerek kendi kişisel üslubunu oluşturduğunu, dolayısıyla bu üsluplardan izler
taşıdığını, Nefî’den başlayarak XVII ve XVIII. asır şairlerinin hemen hepsini farklı düzeylerde ve farklı yönleriyle etkileyen Sebk-i Hindî’yi ise onun en büyük temsilcilerinden biri sayılacak kadar çok yansıttığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Divanında yer yer karşılaştığımız üslup bakımından farklılıklar gösteren şiirleri, ondaki bu üslup çeşitliliğini, daha doğrusu üslubundaki zenginliği ortaya koymaktadır.

Şeyh Galip, şiir ve şair üzerine düşünen ve bu düşüncelerini çeşitli vesilelerle ifade eden bir şairdir. Hem divanında hem de Hüsn ü Aşk mesnevisinde onun bu konulardaki düşüncelerini okuyabiliyoruz. O, adı geçen mesnevisinde Nabî’yi eleştirirken şiir dilinin nasıl olması
gerektiğini de söylemiştir. Buna göre Nabî’nin beyitleri Farsça bir manzume gibi olup zincirleme tamlamalarla doludur. Nesirde metni süsleyen ve ona değer katan bu tamlamalar, şiirde kullanıldıkları zaman sözü ağırlaştırmakta, okuyucuya yük olmaktadır. Şairin bu değerlendirmesinden, kendisinin şiirde sade bir dil kullanmaktan yana olduğu anlaşılmaktadır.

Lafız-anlam ilişkisi üzerinde düşünen Şeyh Galip, “Lafzdan zîrâ ki ma‘nâdır garaz” diyerek, şiirde asıl olanın lafız değil, o lafzın taşıdığı anlam olduğunu açıkça ifade etmiştir. Anlamı şaraba, lafzı da kadehe benzeten şair, şarap içme eyleminde kadehin araç olması gibi, anlatma ve anlama eylemlerinde de lafzın ancak bir araç olduğunu ortaya koymuştur. Çünkü şairin asıl amacı lafız değil, anlamdır Galip’in şiirlerinde kısalık, beyit sayısında değil, anlamın ifade edilmesinde kendini gösterir. Yoksa gazellerinin genelde uzun olduğu, bazılarının da kimi Mevlevi büyüklerinin övgüsünü konu alan zeyillerle uzatıldığı görülmektedir. Şeyh Galip de diğer Sebk-i Hindî şairleri gibi mazmuna önem vermiş; kendisinin, mana semtine giden bir yolcu olduğunu ve şiir yolunda mazmunu rehber edindiğini söylemiştir. Şiirlerinde deyimler kullanan Galip, bunun yanı sıra örneklendirmeye dayalı beyit yapısı içinde berceste mısra söyleme tekniğini de başarıyla kullanmıştır.

Galip’in henüz 26 yaşındayken yazdığı Hüsn ü Aşk mesnevisi, 2042 beyit ve her biri altışar bent olan dört tardiyyeden oluşan bir eserdir. Eserde aruzun mef ‘ûlü mefâ‘ilün fe‘ûlün kalıbı kullanılmıştır. Anlatım tekniklerinden tahkiye ve tasvirin kullanıldığı eserde, klasik mesnevilerdeki mukaddime, hikâye ve hatime bölümlerine yer verilmiştir. Şeyh Galip, eserinin mukaddime bölümüne Allah’a hamd etmekle başlamış, ardından Hz. Muhammet’in övgüsünü, sıfatlarını, miracını ve mucizelerini içine alan bir naat söylemiş, sonra Mevlana ve kendi babası hakkında övgüde bulunmuştur. Şair, hikâye bölümüne geçmeden önce, bu eseri niçin kaleme aldığını Sebeb-i Telîf başlığı altında anlatmış; burada Nabî’nin Hayrabad adlı eseri hakkında edebî eleştiride bulunmuş, aynı zamanda kendi şiir anlayışını da  açıklamıştır.

Galip’in Şerh-i Cezire-i Mesnevi adlı eseri, Mevlevi dedelerinden Yusuf Sineçak’ın Cezire-i Mesnevi adlı eserinin şerhidir. Şair, adı geçen eserin her cildinden 100 beyit seçmiş ve bu seçkinin başına 99, sonuna da 5 beyit eklemek suretiyle 704 beyitlik bir eser oluşturmuştur. Eserde, Farsça bilmeyenler için seçilen bazı kelimelerin Türkçe karşılıkları verilmiş ve beyitler açıklanmıştır.

Şeyh Galip Hüsn-ü Aşk adlı eserinde Mevleviliği babası Mustafa Reşit Efendiden öğrendiğini söylemiştir.

Divan, Şerh-i Cezire-i Mesnevi, Hüsn ü Aşk,es Sohbetü's Safiyye, Şeyh Galip'in eserlerindendir. Doğru cevap D'dir.

Lafız-anlam ilişkisi üzerinde düşünen Şeyh Galip, “Lafzdan zîrâ ki ma‘nâdır garaz” diyerek,
şiirde asıl olanın lafız değil, o lafzın taşıdığı anlam olduğunu açıkça ifade etmiştir.
Anlamı şaraba, lafzı da kadehe benzeten şair, şarap içme eyleminde kadehin araç olması
gibi, anlatma ve anlama eylemlerinde de lafzın ancak bir araç olduğunu ortaya koymuştur.

Şiirlerinde deyimler kullanan Galip, bunun yanı sıra örneklendirmeye dayalı beyit yapısı
içinde berceste mısra söyleme tekniğini de başarıyla kullanmıştır.

Şeyh Galip’te tezat sanatı, bazen zıt anlamlı sözcüklerin aynı tamlamada bir araya gelmesi
bazen de paradoksal imajlar biçiminde karşımıza çıkar. 

Çoklu duyulama, herhangi bir duyu organının, kendi eyleminin yanı sıra, başka duyu
eylemlerini de gerçekleştirebilmesi biçiminde tanımlanabilir. Şeyh Galip eserlerinde, çok başarılı  çoklu duyulama örnekleri vermiştir.

Şeyh Galip, örneklendirmeye dayalı bercesteli beyit yapısı içinde, atasözü gibi işlevsel mısralar söylemiştir. Bu özellik, Saib-i Tebrizî, Nabî, Edip, Raşit gibi Sebk-i Hindî şairleri için ayırt edici bir üslup özelliğidir. Şeyh Galip, büyük oranda soyut kavramlara yönelmiştir. Çünkü o, sözü yücelten şeyin anlamdaki soyutluk olduğuna inanmaktadır. Şair, soyut kavramları anlatabilmek için hayal unsuruna ağırlık vermiş ve o kavramları hayal aracılığıyla okuyucu zihninde canlandırmaya çalışmıştır. Galip’in şiirlerinde tasavvuf da önemli bir yer işgal etmiştir. Onun Hüsn ü Aşk adlı mesnevisi bütünüyle tasavvufu konu aldığı gibi, divanında da tasavvufî düşünceler şiirin en önemli muhteva unsurlarından biridir. Şeyh Galip, tezat sanatından çok fazla yararlanmıştır. Onun şiirlerinde tezat sanatı, bazen zıt anlamlı sözcükleri aynı tamlamada bir araya getirmek bazen de paradoksal imajlar biçiminde karşımıza çıkar. Şeyh Galip, son derece orijinal ve bir o kadar da başarılı paradoksal imajlarıyla verili dünyadaki zıtlıkları, imajlar dünyasında uyumlu birlikteliğe kavuşturarak kesretin arkasında yatan vahdeti açığa çıkarmış; tasavvuf düşüncesindeki vahdet-i vücudu hiç zorlanmadan anlatmanın yolunu göstermiştir. Bazı Sebk-i Hindî şairlerinde ayırt edici bir üslup özelliği olan çoklu duyulamalar da Şeyh Galip’te görülür. O, göze konuşma ve susma, gamzeye gammazlık özellikleri vermiş; ayrıca sözün sıcak veya soğuk, acı veya tatlı olmasından, hatta sözü saça benzeterek onun kokusundan, bir başka yerde ise renkli kokudan söz etmiştir. Bunların her biri birer çoklu duyulamadır.