XVIII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Makta beyti verilen gazel III. Ahmet'e aittir.

Hoca Neşet'in konağı dönemin önemli edebi mahfillerinden biridir.

Seyyit Vehbî'dir çağdaşlarını küçümseyen usta şair.

Nabî'nin eleştirilerine muhatap olan şair Halepli Edib'dir.

Kami, Nedim ve Şeyh Galip divanlarında Çağatayca şiirler vardır.

XVIII. yüzyıl, sosyal ve kültürel hayatta yeni bir değişimin başladığı III. Ahmet (1703- 1730)’in tahta çıkış tarihinden, batılılaşma sürecinde önemli bir dönüm noktası olan II. Mahmut (1808-1839) devrine kadar devam eden bir süreyi içine almaktadır. Doğru cevap A’dır.

Dönemin edebiyat hayatı, mahallî/folklorik üslubun ön plana çıkmasının dışında önceki asrın bir devamı olarak gelişimini devam ettirmiştir. Divan şiirine derin bir nefes aldıran Şeyh Galip’ten sonra ise, klasik edebiyat yeni bir hamle yapacak güçten mahrum kalmış ve çözülüşün kendisini daha fazla hissettirdiği bir süreç başlamıştır. Galip’in şiiri, Türk edebiyatının has bahçesinde kuğunun son şarkısıdır. Doğru cevap C’dir.

Lale Devri, bilim, kültür ve sanat faaliyetleri bakımından da önemli gelişmelere sahne olmuştur. İbrahim Müteferrika (1727-1745) tarafın­dan matbaanın kurulmasıdır. Daha önce Osmanlılarda farklı dillerde basım görülmekle birlikte, Türkçe ilk kitap bu dönemde basılmıştır. Matbaada basılan ilk kitap Vankulu Lügati’dir. Seçeneklerdeki öteki eserlerin basım tarihleri şöyledir: Tarih-i Seyyah (1729), Füyuzat-ı Mıknatisiye (1732), Naima Tarihi (1734) ve Ferheng-i Şuuri (1742). Doğru cevap E’dir.

Seçeneklerdeki meclislerle ilgili açıklamalar şöyledir: Meclis-i Vükelâ, başvekilin veya sadrazamın başkanlığında toplanıp önemli devlet işlerini görüşür ve icra işlerinde nezâretler arasında koordinasyonu sağlardı. Dâr-ı Şürâ-yı Askerî: Osmanlı devletinde 1838'de II. Mahmud zamanında kurulan askeri konulardaki danışma meclisi. Meclis-i Mebûsan: Osmanlı İmparatorluğu'nda, 23 Aralık 1876 tarihli Anayasa'ya (Kanuni Esasi) göre kurulmuş ve I. Meşrutiyet ve II. Meşrutiyet dönemlerinde görev yapmış yasama organıdır. Meclis-i Âhkam-ı Adliye: Osmanlı devletinde 1853-1861 arasında önemli yargılamaları yürüten ve temyiz mahkemesi görevi yapan yargı kurulu. Lale yetiştiriciğiline ödül veren kurum Meclis-i Şükûfe’dir. Doğru cevap B’dir.

Seçeneklerdeki mahlaslar ve bu mahlasları kullanan Osmanlı padişahları şöyledir: Fatih Sultan Mehmet Avni, III. Ahmet, Necip ve Ah­met; I. Mahmut, Sebkatî; III. Mustafa Cihangir; III. Selim İlhamî mahlasıyla şiirler söyle­miştir. Doğru cevap C’dir.

XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde, yerli konular, gerek mesnevilerde gerekse kaside nesiblerinde başarıyla sahnelenmiş, yer yer modern hikâyeleri andıran örnekler ortaya konulmuştur. Bunların yanında, yeni, orijinal benzetmeler, alışılmadık mazmunlar divanlardaki çizgi dışı söyleyişlerin sayısını ciddi bir şekilde arttırmıştır. Şairler, mavi gözlü ve sarışın güzellere, kâfir dilberlerine olan meyillerini ifade edip esmerden şikâyet etmeye; sevgili­nin her şeyine razı olan âşıkların yerini cefalı sevgili istemeyen âşıklar almaya başlamıştır. Bunun dışında divanlarda, belagat, sarf, nahiv ve usul ilmine ait terimlerle örülü kasideler ve musiki terimleriyle dolu şiirlere yer verilmiştir. Bunlar, eski şiirin söz dağarcığındaki ve zevk anlayışındaki değişimin / çözülüşün önemli ölçülere ulaştığını, klasik estetiğin katı kalıpları içinde eskinin devamı olmayan farklı bir durumun ortaya çıkmaya başladığını göstermektedir. Sevgilinin her şeyine razı olan divan şairi tiplemesi divan şiirindeki eski gelenektir. Doğru cevap E’dir.

Seçeneklerdeki gazel türleri ve özellikleri şöyledir: Na-tamam gazel: 5 beyitten az olan gazellerdir. Mutavvel (Müzeyyel) gazel: 15 beyti aşan gazellerdir. Müselsel gazel: Tüm beyitleri musarra, aynı kafiyeye sahip, olan gazellerdir. Yekavaz gazel: Tüm beyitleri aynı söyleyiş güzelliğine sahip gazellerdir. Müşterek gazel: İki veya daha çok şairin mısra ya da beyit beyit birlikte söyledikleri gazellere denir. Bu asırdaki yozlaşmayı gösteren bir örnek de müşterek gazel sayısındaki artıştır. Nabî’de bir örnekle sınırlı kalan bu tarz, bu asır şairleri arasında bilhassa bir muhit etra­fında toplanan şairler arasında oldukça rağbet görmüştür. Beylikçi İzzet gibi bazı şahsi­yetlerde şairlerin sayısı dörde kadar çıkarılmıştır. Bütün bunlar nazire geleneğinde olduğu gibi müşterek gazelde de ölçünün kaçırıldığını göstermektedir. Doğru cevap A’dır.

Gazel bu asırda da en çok rağbet gören nazım şekli olmuştur. Başta Nedim olmak üze­re, Şeyh Galip, Nahifî, Kâmî, Samî, Neylî, İzzet Ali Paşa, Mehmet Emin Beliğ, Hazık, Fıt­nat, Sünbülzade Vehbî, Haşmet, Esrar Dede, Pertev gazelleriyle tanınan şairlerdir. Asrın en fazla gazele yer veren şairi olan Edip, sayısı 2197’yi bulan gazelleriyle Edirneli Nazmî ve Muhibbî’den hemen sonra gelmektedir. Pertev de 500 civarındaki gazeliyle bu asırda Edip’i takip etmektedir. Bu asırda, geleneksel rindane, âşıkane ve dinî-tasavvufi neşveyle kaleme alınan gazellerin yanında, Hevayî ile birlikte hiciv ve hezl türünde yazılan gazeller de artmaya başlamıştır. Doğru cevap C’dir.

Sünbülzade Vehbî’nin oğlu Lütfullah’a öğüt­lerden oluşan Lutfiyye’si, Nabî’nin Hayriyye’si örnek alınarak yazı­lan didaktik bir nasihatnamedir. Doğru cevap C’dir.

Mehmet Emin Beliğ’in müseddes şeklinde kaleme aldığı “Hammamname”, “Terziname”, “Berbername”, “Kefşgername”si folklorik özellikleriyle dikkati çeken türünün orijinal ör­neklerindendir. Doğru cevap A’dır.