Mahallî-Folklorik Üslup Temsilcileri-I

XVIII. yüzyılda mahallîleşme, Nedim’in adı ile özdeşleşir.

XVIII. yüzyılda mahallîleşmenin göstergelerinden biri de divan şairlerinin hece ölçüsüne rağbet etmeleridir. Daha önceki yüzyıllarda klasik geleneğe bağlı birkaç şair tarafın￾dan ancak birkaç manzumede denenen hece vezni, mahallîleşmenin bu yüzyıldaki en be￾lirgin göstergesi olur.

Nedim, muhtemelen Safevi elçisi Namî’nin İstanbul ziyare￾ti vesilesiyle yazdığı gazelinde “Bu yeni gazel, İran toprağına armağanımız olsun. İstanbul diyarını Isfahan’a eriştirsin.” diyerek daha gerçekçi temellendirmelerle Fars şairlerine meydan okur.

Enderun’da yetişen şairlerden Vahit Mahtumî asrın heceyi en fazla kullanan şairidir.

Halk zevkinin klasik şiir tarihindeki en önemli dönemeçlerinden biri olan Sabit, yazdığı hezellerle onu çok daha ölçüsüzce takip eden Kuburizade Hevayî ve onlardan sonra yetişerek bu cereyanı estetik zirvesine ulaştıran Nedim, XVIII. yüzyılda mahallîleşme eğilimini belli ölçülerde yönlendiren üç isimdir.

Hevayî ve Sabit’in üslupları ise iç içe geçerek Sürurî, Kânî ve Enderunlu Fâzıl üzerinde etkili olur.

Kazasker Muslihittin Efendi bazı kötü alışkanlıklarından ötürü ulema ve halk tara￾fından sevilmediği için kendisine çirkin lakaplar takılmış, Mülakkap Mustafa Efendi diye tanınmıştır. Dedesine takılan lakaplardan ötürü Osmanzade Taip gibi bazı şairler Nedim’ den mülakkabzade diye bahsetmişlerdir.

İbrahim Paşa’yı takdir eden, öven şairler arasında en başarılısı Nedim`dir.

Şairin kabri Üsküdar Karacaahmet Mezarlığının Miskinler kısmındadır. Mezar kitabesinde ölümüne düşürülmüş şu tarih beyti yazılıdır:
Revâ ola düşerse fevtine işbu du’â târih
Nedîm ola nedîm-i şâh-ı ceyş-i enbiyâ yâ Rab

XVIII. yüzyılın başında gazelde hikemî tarzın büyük temsilcisi Nâbî’nin, kasidede Nef ’î’nin etkisinin revaçta olduğu şiir ortamına ilk adımını atan Nedim, çok geçmeden Nedimane denilen yeni bir tarz geliştirmiştir. Bu tarzın esasını; söyleyiş mükemmelliği, yerlilik arzusu ve Nedim’e özgü edâ oluşturur.

Nedim, şiir lügati zengin olmayan şairlerdendir. Bulduğu bir imajı veya hoşuna giden ben￾zetme unsurlarını tekrar tekrar kullanır. Onun asıl kudreti dili kullanmadaki ustalığında saklıdır. Konuşma dilinden gelen söyleyişleri kullanmadaki dehası ve ahengi sağlamadaki titiz işçi￾liği onu çağdaşlarından ayırır.

Şiirlerinde halk edebiyatına yakınlaşması, İstanbul hayatından sahneler sunması, gerçek hayattan alınan unsurları kullanması, günlük dilden gelen konuşma kalıplarına ve deyimlere yer vermesi yerlilik arzusunu gösteren unsurlar olarak görülmektedir.

Razî, Neşatî Dede ve Tıflî’nin gazellerine tahmis; Nedim-i Kadîm ile İzzet Ali Paşa’nın şiirlerine taş-tir yazmış; Enverî, İbrahim Paşa ve Sultan Ahmet’in mısra ve beyitlerini tazmin etmiştir.

Eserini 1134/1722’de tamamlayan Salim’in, Nedim’i “tâze-zebân” sıfatıyla nitelendirmesi dikkate değer bir husustur.

XIX. yüzyılın ilk yarısında Nedim’in en büyük takipçisi Enderunlu Vasıf’tır.

Tanzimat edebiyatının önde gelen simalarından Namık Kemal, Nedim’i Türk dilinin en büyük şairi sayar.

Nedim Divanı’nın bilinen en eski tarihli nüshası, 1149 yılında istinsah edildiği tahmin edilen ve Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Y.13 numarada kayıtlı olan nüshadır.

Lale Devri’nde (1718-1730) teşekkül ettirilen tercüme heyetlerinde görev alan Nedim, Müneccimbaşı Ahmet Âşıkî (ö.1702)’nin Camiü’d-Düvel adlı Arapça  eserini Türkçe’ye çevirerek Sahaifü’l-Ahbar adını vermiştir. Nedim’in on yılda tamamlayarak (1720-1730) İbrahim Paşa’ya sunduğu bu çeviri, 1285 yılında İstanbul’da basılmıştır.

Aynî Tarihi: Bedrettin Mahmut bin Ahmet (ö.1451) tarafından yazılan Ikdu’l-Cüman fi Tarihi Ehli’z-Zaman adlı yirmi dört ciltlik İslam tarihi, Nedim’in de içinde bulunduğu tercüme heyetince çevrilmiştir. Fakat Nedim’in mütercimler arasında yer aldığı bilindiği hâlde hangi bölüm veya kısımları tercüme ettiği henüz bilinmemektedir.

kef : köpük
kef : el ayası
zer-pâş : altın saçan
dest : el, fayda, zafer, mevkî; kuvvet; tarz
bî-payân : sonsuz
cûd : cömertlik

İbrahim Paşa’nın altın saçan avucu, Cafer’in eline; “ben cömertliğin uçsuz bucak￾sız çölüyüm, sen serabımsın”, der ve doğru söyler.