XVIII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 4

Türk edebiyatında en çok mahlasname yazan şair Hoca Neşet’tir. Doğru yanıt C'dir.

Hoca Neşet, devrinde şairliğinden ziyade verdiği dersler ve yetiştirdiği talebelerle tanınmıştır. Şeyh Galip, Pertev, Arif, Beylikçi İzzet, Ali Efendi, Arif Mehmet, İhsan, Neyyir, Ferrî, Niyaz gibi bazıları devrinin tanınmış isimleri, onun meclisine devam eden şairlerdendir. Doğru yanıt D'dir.

Muvakkitzade ve Vakanüvis olarak anılan Pertev’in Divanı (Gürol 1994), Beylikçi İzzet tarafından tertip edilmiştir. Doğru yanıt A'dır.

Mesnevi sahasında verdiği eserleriyle dikkati çeken Feyzî (ö. 1152/1739), külfetsiz, lirik bir üslupla kaleme aldığı gazelleri ve müfret söylemedeki maharetiyle de ihmal edilmemesi gereken bir şairdir. Divanı’nda (Arslan 1999) kasideler önemli bir yer tutmazken, tarih ve müfretlerin fazlalığı dikkati çekmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Asıl adı Mehmed olan, fakat daha çok Edirneli Efendi, Edirnevî Çelebi lâkabıyla tanınan şair Edirne’de doğmuştur. İstanbul’daki çeşitli medreselerde müderrislik, Bağdat, Mısır ve Galata’da kadılık görevlerinde bulunan Kâmî, humma (sıtma) hastalığından İstanbul’da ölmüştür. Doğru yanıt E'dir.

Esrar, daha çok Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye’siyle tanınmakla birlikte, sanat hayatı bakımından en önemli eseri Divanı’dır. Doğru yanıt B'dir.

Vehbî’nin, Divanı (Dikmen 1991) dışındaki eserlerinin en önemlisi, III. Ahmet’in çocuklarının sünnet düğünü ile Sultan Mustafa’nın kızı Ayşe Emetullah Sultan’ın evlenme merasimlerini günü gününe anlattığı, yer yer manzum parçalar da içeren mensur Surname’sidir. Doğru yanıt A'dır.

zâhid:dünyaya rağbet etmeyen,kendini bütünüyle ahrete adayan; dinin özünden habersiz şekilci kişi, olgunlaşmamış, ham sofu. Doğru yanıt C'dir.

Bu dizelerde geçen "şecâ’at " kelimesi yiğitlik,yüreklilik anlamına gelmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Tanzimat yazarlarınca “Hanımefendi Hazretleri” ve “Şairler Kraliçesi” gibi lakaplarla anılan Fıtnat Hanım (ö. 1194 / 1780) , klasik edebiyattaki kadın şairlerin en meşhurudur. Doğru yanıt D'dir.

Samî, Şakir, Subhî

XIX. yüzyılın Tanzimat dilinin habercisi niteliğinde ilginç bir eserden bahsetmeden geçmemek gerekir. Giritli Ali Aziz Efendi’nin bu yüzyıl sonlarında yazmasına rağmen 1852 yılında basılan Muhayyelat-ı Aziz Efendi adlı eseri, Binbir Gece ve Binbir Gündüz Hikâyeleri’nden ilham alınarak yazılan bir hikâyeler külliyatıdır. Doğru cevap A'dır.

Osmanzade Ahmet Taip’in Damat İbrahim Paşa’ya sunduğu Hadikatü’l-Mülûk adlı eserinde Osman Gazi’den II. Mustafa’ya kadar tahta çıkan Osmanlı padişahlarının hayat ve hayratları anlatılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Hafız Hüseyin Ayvansarayî’nin, biyografi ve şehir kültürü açısından önemli olan bir başka eseri ise İstanbul’daki camileri adlarına göre alfabetik olarak sıralayıp bilgi verdiği Hadikatü’l-Cevami’dir. Doğru cevap A'dır.

XVIII. yüzyılda yazılmış belli başlı gazavatnameler şunlardır: Tarihçi Raşit’in Fetihname-i Cezire-i Mora’sı, Vahid Mahtumî’nin Mora Seferi, Damat Ali Paşa’nın Ravzatü’l-Âlî’si Sadrazam Silahdar Şehid Ali Paşa’nın 1715’deki Mora adasını fethetmesinin anlatıldığı eserlerdir. Seyyit Vehbî’nin Avusturyalılarla yapılan savaş ve barışları anlattığı Risale-i Sulhiyye’si, Abdurrezzak Nevres’in Tebriziyye-i Hekimoğlu Ali Paşa adlı eseri, Antakyalı Münîf ’in Zafername veya Fetihname-i Belgrad adlarıyla bilinen eseri Ziyâyî mahlasıyla şiirleri bulunan İsmail Ziyaettin’in, babası Hekimoğlu Ali Paşa’yı anlattığı Tarih-i Ali Paşa’sı bu yüzyılda yazılmış belli başlı gazavatnamelerdir. Doğru cevap E'dir.

I. Abdülhamit’in 12 Ocak 1776 günü doğan kızı Hatice Sultan’ın on gün süren doğum şenlikleri anlatılır. Otuz varaktan ibaret olan bu sûrname, zamanın teşrifat (protokol) kuralları, eğlence hayatı ve yemekleri hakkında bilgiler verdiği için kültür tarihimiz açısından önemlidir. Doğru cevap A'dır.

XVIII. yüzyılın divan sahibi şairlerindendir. 1674 yılında İstanbul’un Kabataş semtinde dünyaya geldi. Asıl adı Hüseyin’dir. Kethüda Hacı Ahmet Efendi’nin oğludur. Ataları ehl-i beyte dayandığı için Seyyid Vehbî olarak anılmıştır. İlk gençlik yıllarında Hüsamî olan mahlasını hocası şair Mirzazade Ahmet Neylî’nin tavsiyesi üzerine Vehbî olarak değiştirmiştir. İyi bir öğrenim gören Vehbî’nin, zamanının ünlü bilginlerinden Mirzazade Şeyh Mehmet Efendi’den ders gördüğü, Kazasker Abdulbaki Efendi’den hüsn-i hat (=güzel yazı) sanatını öğrendiği ve Hocazade Seyyid Osman Efendi’den mülazım olarak 1696 yılında müderrisliğe yükseldiği bilinmektedir. 1711’de gerçekleşen Rus seferi için yazdığı kaside ve tarihleriyle III. Ahmet’in takdirini kazandı. Doğru cevap B'dir.

Sûrname-i Vehbî: III. Ahmet’in şehzadeleri Sultan Süleyman, Mustafa, Mehmet ve Bayezit’in sünnet düğünleri ile kızları Ayşe Sultan ve Emetullah Sultan’ın evlenme merasimlerini anlatan bir eserdir. Bu eserin diğer sûrnameler arasında özel bir yeri ve benzerlerinden ayrı bir önemi vardır. Eser, o devirdeki kıyafetler, gösteriler, esnaf alayları, eğlenceler ve hediyeleri anlatması açısından devrin saray ve toplum hayatının canlı bir aynası gibidir. Eserin ne kadar ilgi gördüğü sadece İstanbul kütüphanelerinde yirmiden fazla el yazması nüshasının bulunmasından anlaşılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Osmanlı sefaretnamelerinin edebî ve tarihî bakımdan en ünlüsü bu yüzyılda yazılan Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin Fransa Sefaretnamesi’dir. Mehmet Çelebi, III. Ahmet ile Sadrazam Damat İbrahim Paşa’ya sunulan eserinde İstanbul’dan ayrıldığı günden Ekim 1721’deki dönüşüne kadar olan bütün hatıra ve gözlemlerini zarif ve orijinal bir üslupla anlatmıştır. Eserde sefirin Paris’te karşılanışından gezip gördüğü opera, hayvanat bahçeleri, hastane ve eczaneler, aldığı ve verdiği hediyelere varana kadar bütün tespitleri nakledilir. Paris ve bütün Fransa hakkında verdiği bilgiler III. Ahmet’in ilgisini çekmiştir. Matbaanın Türkiye’de kuruluşunda Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin eserinin önemli rolü olmuştur. Muhtelif yazma nüshaları olan eser 1757’de Fransızcaya çevrilmiştir. İki kere Arap harfleriyle basılan eser yeni harflerle de yayımlanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Sadrazamın padişaha sunulacak bir metni veya herhangi bir sorunu özetleyerek hazırladığı yazıya Telhis adı veriliir.