XVIII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 3

1712 yılında Tokat’ta doğdu. Asıl adı Ebubekir’dir. Öğrenimini memleketi Tokat’ta yapan Kânî ilk gençlik yıllarından itibaren çevresinde gerek nazım, gerekse nesir sahasında yazdıklarıyla ve özellikle nükteli üslubuyla tanındı.Doğru cevap A'dır.

Estetik nesirde önceki yüzyılın üstatları Veysî ve Nergisî’nin tarzı takip edilmiş ve bu tarz, asra büyük oranda damgasını vurmuştur. Naima, Raşit, İzzî, Şefik gibi yazarlar tarih kitaplarında; Koca Ragıp Paşa, Osmanzade Taip, Çelebizade Âsım, Kânî, Raşit, Nevres-i Kadîm, Âtıf, Beylikçi İzzet ve Nahifî gibi şair ve münşiler münşeat mecmualarında; Safayî, Salim ve Ramiz gibi tezkireciler ise tezkirelerinde bu tarzı benimsemişlerdir. Buradan da anlaşılacağı üzere B ,C, D ve E şıklarında bahsi geçen isimler münşeat yazarları iken, A şıkkındaki Safâyî ise tezkire yazarıdır. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Giritli Ali Aziz Efendi’nin bu yüzyıl sonlarında yazmasına rağmen 1852 yılında basılan Muhayyelat-ı Aziz Efendi adlı eseri, Binbir Gece ve Binbir Gündüz Hikâyeleri’nden ilham alınarak yazılan bir hikâyeler külliyatıdır. Eser, muhtevanın değişkenliğine göre kimi bölümlerinde müellifin “dervişler dili” dediği konuşma diline oldukça yaklaşan bir dille, kimi bölümlerinde münşiyane bir edayla kaleme alınmıştır. Halk hikâyeleri, masal, hikmet ve roman karışımı bir eser olan Muhayyelat’ı farklı ve orijinal kılan da bu özelliğidir. Bu bilgiden de anlaşılacağı üzere doğru cevap B şıkkıdır.

Muhayyelat, Batı romanıyla ancak yarım yüzyıl sonra ciddi olarak karşılaşacak olan Türk edebiyatında oldukça etkin olmuş bir eserdir. Tanzimat ve hatta Cumhuriyet ediplerine kadar süren bir etki alanı oluşturan eser, Ahmet Midhat Efendi’den Namık Kemal’e Muallim Naci’den Behçet Necatigil’e kadar pek çok yazara ilham kaynağı olmuştur. Vasfi Mahir Kocatürk ise bu eseri dil ve üslup bakımından divan nesriyle Tanzimat sonrasındaki şuurlu sadelik arasında bir “köprü” olarak değerlendirmiştir. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

XVIII. yüzyıl tezkireciliğinin ilginç bir örneği de Ahmet Lutfî adlı bir mahkeme kâtibi tarafından yazılan Tezkire-i Şuara’dır. 1708-1740 tarihleri arasında Tekirdağ’da yetişen yirmi şairin biyografilerini içeren Tezkire-i Şuara, sadece belli bir şehirde yetişen şairleri kapsaması açısından ilginçtir. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Bu yüzyıl nesir edebiyatının en belirgin özelliklerinden biri de “yeni ve yerli” diyebileceğimiz türlerin ortaya çıkması ve yaygınlaşmasıdır. Bir önceki yüzyılda bir tek örneği görülen sefaretnamelere bu asırda pek çok yeni örnek eklenmesi, XVI. yüzyıldan beri görülmekle birlikte sûrname yazıcılığının bu dönemde zengin bir edebiyat vücuda getirmesi ve gazavatname yazıcılığının artarak devam etmesi dikkat çekicidir. Tezkire türü ise her yüzyılda revaçta olan bir tür olduğu için bu yüzyılın en belirgin özelliklerinden biri olarak sayılmaz. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

XVIII. yüzyılda gelişme gösteren mensur türlerin başında gazavatnâmeler, tarihler, biyografiler ve sûrnâmeler gelmektedir. Belagat kitapları daha önceki dönemlere ait türlerden biridir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Uşşakizade Seyyid İbrahim Hasib’in, Nevizade Atayî’nin bıraktığı yerden devam ederek yazdığı Zeyl-i Şakayık’ta, 1633-1703 arasındaki olaylar anlatılır. Tarihsel olarak IV. Murat, İbrahim, IV. Mehmet, II. Süleyman ve II. Ahmet dönemlerini kapsayan eserde, her bölümün sonunda o dönemde yetişen bilgin, kadı, vezir, şeyh ve şairler tanıtılmıştır. Eserin yazılmasını teşvik eden Şeyhülislam Feyzullah Efendi’nin Edirne Vakası’nda (1703) öldürülmesiyle eser yarım kalmıştır. Bu bilgi doğrultusunda bakıldığı zaman doğru cevabın B şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Osmanzade Ahmet Taip'in Damat İbrahim Paşa’ya sunduğu Hadikatü’l-Mülûk adlı eserinde Osman Gazi’den II. Mustafa’ya kadar tahta çıkan Osmanlı padişahlarının hayat ve hayratları anlatılmaktadır. Ahmet Resmî Sefinetü’r-Rüesa adıyla tanınan eserinde altmış dört reisülküttabın biyografisine yer vermiştir. Müstakimzade Süleyman Sadettin’in, şeyhülislamların hayatlarına yer verdiği Devhatü’l-Meşayih adlı bir eseri vardır. Şeyhülislam Esat Efendi’nin Tezkire-i Hanendegân diye de bilinen Atrabü’l-Âsar fi Tezkireti Urefai’l-Edvar adını verdiği ve Damat İbrahim Paşa’ya sunduğu eserinde XVII. yüzyıldan XVIII. yüzyılın başlarına kadar yetişen doksan yedi musikişinas tanıtılmış ve eserlerinden örnekler verilmiştir. Ahmet Resmî Hamiletü’l-Kübera adlı eserinde ise otuz yedi darüssaade ağasının biyografilerini anlatmıştır. Bu bilgiler ışığında doğru cevap C şıkkıdır.

XVIII. tarih yazıcılığının başta vakanüvisler olmak üzere müverrihler tarafından devam ettirildiği görülmektedir. Dönemin belli başlı vakanüvisleri Raşit, Çelebizâde Âsım, Mustafa Şefik, Şakir, Subhî, Samî ve Süleyman İzzî’dir. Bunların her biri kendi dönemlerinde gelişen olayları kaydedip kitap hâlinde yazmışlardır. Vehbî ise sûrnâme alanında ün yapmış bir şairdi. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Takvimü’t-Tevarih, Mehasinü’l-Âsar ve Hakayıku’l-Ahbar tarihnâme, Risale-i Sulhiyye ise gazavatnâme örneğidir. Devrin önde gelen şairlerinden Haşmet’in Viladetname-i Hümayun olarak da bilinen Sûrname’si ise III. Mustafa’nın kızı Hibetullah Sultan’ın doğumu üzerine yapılan şenlikleri konu edinmektedir. Düğün günlerinin akışına göre değil de yapılan eğlencelerin türüne göre tertip edilen eser bu yönüyle diğer sûrnamelerden ayrılır. Eserde esnaf alaylarına, eğlencelere ve bazı kıyafetlerin tarifine ağırlık verilmiştir. Bu bilgiden yola çıkarak doğru cevabın E şıkkı olduğu ortaya çıkmaktadır.

Muhayyelat. Cevap A'dır.

Ahmet Lutfi. Cevap A'dır.

Uşşakizade Seyid İbrahim Hasib. Cevap C'dir.

Darüssaade. Cevap A'dır.

Ahmet Resmi. Cevap A'dır.

Vasıf Ahmet Efendi. Cevap C'dir.

Gazavatname. Cevap B'dir.

Tarihçi Raşit. Cevap E'dir.

Surname. Cevap A'dır.