XVIII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 7

Kâfir, Nedim’in diğer şiirlerinde de olduğu gibi siyahı, kötülüğü simgeler. Böylece rengi ve âşık üstündeki etkisi bakımından kaşın ve gözün sıfatı olarak da kullanılır. Doğru cevap C'dir.

Gamze, sözlüklerde süzgün bakış, yan bakış ibareleriyle karşılanmakla birlikte divan şiirinde gamzeyle anlatılmak istenen, mimiklerle de bütünleşen etkileyici bakıştır. Mecazi olarak gamzeyle kastedilen, sevgilidir. Doğru cevap E'dir.

XVIII. yüzyılda gündelik hayatın bütün ayrıntıları manzum eserlerde yer alır. Daha önceki yüzyıllarda genellikle yüceltilen aşk, sıradanlaşır. Eserlere edebî değer katmak üzere ara sıra başvurulan hüner gösterileri ve söz sanatları bazı eserlerin temel niteliği hâline gelir. Nedim’in şiirlerinde görülen uçarılık ve rahat söyleyiş, Enderunlu Fazıl tarafından bir adım ötesine taşınarak cinselliğin farklı biçimlerde anlatımına dönüşür. Klasik dönemde daha çok, önemli olaylara ve etkinliklere ebced hesabıyla tarihler düşürülürken giderek gündelik hayatın her türlü sıradanlığı tarih manzumelerinin konusu olur. Doğru cevap A'dır.

Fazıl, İstanbul manzaralarını, sosyal olayları ve gerçek sevgili tipine ait güzellik unsurlarını kendine has bir yaklaşımla anlatır. Bu yönüyle Nedim’i çağrıştıran bir edası vardır. Özellikle şarkılarında bu yakınlık daha fazla sezilir. Fakat onun şiirinde küçük yaşta girdiği Enderun’un izleri daha belirgindir. Divanında başta tarih ve coğrafya olmak üzere çeşitli ilimlerden devşirdiği kavramlarla örülmüş şiirler vardır. Özellikle geleneğin aksine feleği övdüğü bir kasidesi, Yahudilik ve Hristiyanlıkla ilgili kavramların sıklıkla geçtiği bazı şiirleri ve doğrudan bir sevgili adına (Çiçek, Âfet, Anton vb.) söylenmiş şarkıları, onu Nedim çizgisinden ayırır. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevabın E şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Sorunun cevabı XVIII. yüzyıl şair kadrosu ve bu kadronun yazdığı şiirler göz önünde bulundurulduğu zaman nettir. Soruda bahsi geçen şair Enderunlu Fâzıl'dır. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Klasik dönemde daha çok, önemli olaylara ve etkinliklere ebced hesabıyla tarihler düşürülürken giderek gündelik hayatın her türlü sıradanlığı tarih manzumelerinin konusu olur. Adanalı Sürûrî tanık olduğu veya duyduğu her konuyla ilgili tarih düşürür. Bu bilgi doğrultusunda bakıldığı zaman cevap net bir şekilde C şıkkıdır.

Fazıl’ın mürettep divanından başka Defter-i Aşk, Zenanname ve Hubanname adlı mesnevileri, Çenginame adlı dörtlüklerden oluşan bir eseri vardır. Neşâtengîz ise Müverrih Sürûrî'nin Divan'ına verdiği isimdir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Soru kökünde bahsi geçen eser Hûbânnâme'dir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Soru kökünde bahsi geçen eser Zenânnâme'dir. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Tarih düşürme sanatındaki ustalığından ötürü “müverrih” sıfatıyla anılan Sürûrî’nin asıl adı Osman’dır. Şairliğinin ilk beş yılında Hüznî mahlasını kullandıktan sonra hamisi Şeyhülislam Yahyâ Tevfik Efendi’nin tavsiyesiyle Sürûrî’yi tercih eder. Hiciv ve hezel türündeki şiirlerinde ise Hevâyî mahlasını kullanır. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Tarih düşürme sanatına düşkünlüğü, şiirin hüner tarafına ilgisi çağdaşları arasında bir konum edinmesine imkân sağlamıştır. Osmanlı tarih düşürme geleneğinin en ünlü ismi olan Sürurî, bu özelliğiyle hem asrında hem de sonraki yüzyıllarda bir hayli şöhret kazanmıştır. Kuburizade Hevayi’yi örnek alarak Hevayi mahlasıyla yazdığı hezelleri bayağı ve müstehcen söyleyişler taşısa da divanındaki manzumeleri ve tarihleri zekice nükteler üzerine kurulmuştur. Sürurî, bunlardaki ifade gücünü, halk dilinin sadeliğine ve akıcılığına borçludur. Yazdığı iki bin yüze yakın tarih manzumesi, Osmanlı toplumunun gerçekçi, muzip, kıvrak zekâlı ve hazır cevap bir şair tarafından çıkarılmış panoraması gibidir. Sürurî, hayatın en acı gerçekleriyle alaycı bakış açısını ustalıkla birleştirebilmiş nadir kalemlerdendir. Önemli, önemsiz, hatta şahit olduğu ya da olmadığı her türlü olayı tarihleştiren Sürürî, tüm sanat kudretini bu tarih manzumelerine vakfetmiştir. Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere doğru cevap C şıkkıdır.

Sürurî’nin Neşatengiz adını verdiği divanı (Batur, 2010) dışında Hezliyat’ı ve çeşitli şairlerden derlediği tarih manzumelerini ihtiva eden bir Mecmua’sı vardır. Divanına özel bir isim veren şair, Enderunlu Vasıf ve Keçecizade İzzet Molla gibi kendisinden sonraki bazı şairlere örnek olmuştur. Bu bilgi doğrultusunda bakıldığı zaman doğru cevap B şıkkıdır.

Divan şairleri, kabullendikleri estetik anlayışın bir gereği olarak şahsi yaşantıları, kendileriyle ilgili ayrıntıları doğrudan söylemezler. Dolaylı bir aktarımı tercih ederler. Bu beyitte Nedim Beşiktaş’a yakın, eski, yıkık dökük bir evinin olduğunu söylemektedir. Şair, hüccet kelimesinin farklı anlamlarını çağrıştıracak bir biçimde kullanmıştır. Evine davet ettiği küçük sevgilinin izin alıp gelmesini söylemiş olabileceği gibi gel bu evin tapusunu al, bu ev senin olsun da demiş olabilir. Bu durum söz sanatları içerisinde iham olarak bilinmektedir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Nedim’in bentlerden oluşan nazım biçimleri (musammat) arasında en çok tercih ettiği biçim, murabbadır. Murabbaların şarkı formunda bestelenmesinden ötürü Nedim şarkı şairi olarak da tanınmıştır. Doğru cevap C'dir.

Fazıl, İstanbul manzaralarını, sosyal olayları ve gerçek sevgili tipine ait güzellik unsurlarını kendine has bir yaklaşımla anlatır. Bu yönüyle Nedim’i çağrıştıran bir edası vardır. Özellikle şarkılarında bu yakınlık daha fazla sezilir. Fakat onun şiirinde küçük yaşta girdiği Enderun’un izleri daha belirgindir. Divanında başta tarih ve coğrafya olmak üzere çeşitli ilimlerden devşirdiği kavramlarla örülmüş şiirler vardır. Özellikle geleneğin aksine feleği övdüğü bir kasidesi, Yahudilik ve Hristiyanlıkla ilgili kavramların sıklıkla geçtiği bazı şiirleri ve doğrudan bir sevgili adına (Çiçek, Âfet, Anton vb.) söylenmiş şarkıları, onu Nedim çizgisinden ayırır. Doğru cevap B'dir.

Defter-i Aşk: Aruzun “fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün” kalıbıyla yazılan bu eser, şairin aşk maceralarını anlattığı 438 beyitten oluşan bir mesnevidir. Eserine güzellik (hüsn) ile aşk arasındaki ilişkinin öznesi konumundaki âşığın tanımıyla başlayan Fazıl, Allah’ın sıfatlarına ve Hz. Muhammed’e göndermelerde bulunarak güzellikle aşk ilişkisini temellendirir. Doğru cevap D'dir.

Şair, hayatının büyük bölümünü sürgün ve affedilme arasında geçirdiği için divanında döneminin yöneticilerine yazılmış doksan kadar kaside vardır. Bu kasideler, şairin hayatına ve piskolojisine dair önemli veriler içerir. Fazıl Divanı’nda kasideler önemli bir yekûn tutar. Hemen tüm ömrünü himaye ve lütuf arayışında geçiren rint şairin, tahmin edileceği gibi çok sayıda kasidesi vardır. Doğru cevap E'dir.

Tarih düşürme sanatındaki ustalığından ötürü “müverrih” sıfatıyla anılan Sürurî’nin asıl adı Osman’dır. Adanalıdır. Şairliğinin ilk beş yılında Hüznî mahlasını kullandıktan sonra hamisi Şeyhülislam Yahya Tevfik Efendi’nin tavsiyesiyle Sürurî’yi tercih eder. Hiciv ve hezel türündeki şiirlerinde ise Hevayî mahlasını kullanır. Doğru cevap C'dir.

Tüm şıklardaki bilgiler Süruri için doğru olmakla birlikte  Osmanlı tarih düşürme geleneğinin en ünlü ismi olan Sürurî, bu özelliğiyle hem asrında hem de sonraki yüzyıllarda bir hayli şöhret kazanmıştır. Doğru cevap B'dir.

Sürurî’nin Neşatengiz adını verdiği divanı (Batur, 2010) dışında Hezliyat’ı (Ayan, 2002) ve çeşitli şairlerden derlediği tarih manzumelerini ihtiva eden bir Mecmua’sı vardır (BaturKarabuçak 2010). Divanına özel bir isim veren şair, Enderunlu Vasıf ve Keçecizade İzzet Molla gibi kendisinden sonraki bazı şairlere örnek olmuştur. Doğru cevap D'dir.