XVIII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 11

Nedim, tasavvufla ilgilememiştir

Doğru şeçenek c şıkkıdır.

Doğru seçenek e şıkkıdır.

Seçeneklerde adı geçen şairlerin tamamı Mahallîleşme akımının temsilcilerindendir. Ancak XVIII. yüzyıl söz konusu olduğu zaman adı anılması gereken kişi Nedim'dir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Seçeneklerde adı geçen şairlerden Seyyit Vehbi dışında tamamı hece ölçüsüyle şiirler söylemiş şairlerdendir. Ancak D şıkkındaki İlhâmî mahlaslı şair Osmanlı sultanlarından III. Selim'dir ve kendisi bir sultan şairdir. Bu nedenle doğru seçenek D şıkkıdır.

Kadir kelimesi Arapça Kadr'dan, Sadır kelimesi Arapça Sadr'dan, Bezim kelimesi Arapça Bezm'den ve Rezim kelimesi Arapça Rezm'den gelmektedir. Ancak C şıkkındaki Kerim kelimesinin orijinali bu şekildedir. İkinci hecedeki i harfi Arapça kelimeleri Türkçeleştirme çabasından peyda olan bir harf değildir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

XVIII. yüzyılın başında gazelde hikemî tarzın büyük temsilcisi Nâbî’nin, kasidede
Nef’î’nin etkisinin revaçta olduğu şiir ortamına ilk adımını atan Nedim, çok geçmeden Nedimane denilen yeni bir tarz geliştirmiştir. Bu tarzın esasını; söyleyiş mükemmelliği, yerlilik arzusu ve Nedim’e özgü edâ oluşturur. Kendisi de bir gazelinde; Ma‘lûmdur benim sühanım mahlas istemez / Fark eyler onu şehrimizin nükte-dânları diyerek üslup sahibi bir şair olduğunu ifade etmiştir. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Nedim, şiir lügati zengin olmayan şairlerdendir. Bulduğu bir imajı veya hoşuna giden benzetme unsurlarını tekrar tekrar kullanır. Onun asıl kudreti dili kullanmadaki ustalığında saklıdır. Konuşma dilinden gelen söyleyişleri kullanmadaki dehası ve ahengi sağlamadaki titiz işçiliği onu çağdaşlarından ayırır. Kafiye, redif ve vezin kullanımındaki başarısı, şiirlerinde ritmik akışkanlığın sağlanmasında etkili olmuştur. Redif ve kafiye kullanımında geleneğe bağlı olan şairin ara sıra Türkçe kelime ve eklerle yaptığı kafiyelerdeki doğallık, daha önceki şairlerde az rastlanan bir özelliktir. Nedim aruzun musikisini yakalayan ve şiirinde âdeta bir ahenk unsuru olarak kullanan divan şairlerinden biridir. Bu bilgiler doğrultusunda bakıldığı zaman doğru cevabın E şıkkı olduğu görülecektir.

Nedîmâne denilen tarzın önemli özelliklerinden bir diğeri, yerlilik merakıdır. Nedîm, divan şiirinde Necâtî’yle belirginleşen, Bâkî ve Şeyhülislam Yahyâ gibi şairlerin eserlerinde mükemmelleşen Mahallîleşme deneyiminin XVIII. yüzyıldaki en büyük temsilcisidir. Onun, şiirlerinde halk edebiyatına yakınlaşması, İstanbul hayatından sahneler sunması, gerçek hayattan alınan unsurları kullanması, günlük dilden gelen konuşma kalıplarına ve deyimlere yer vermesi yerlilik arzusunu gösteren unsurlar olarak görülmektedir. Ayrıca Nedîm kafiye ve redif gibi konularda da geleneğe bağlı bir şairdir. Bu bilgiler doğrultusunda bakıldığı zaman doğru cevap D şıkkı olacaktır.

Nedim, Türk şairlerinden kasidede Nef’î’yi; gazelde Bâkî ve Yahyâ’yı; mesnevi tarzında Atâyî’yi ve rubaide ise Hâletî’yi beğendiğini söylemiştir. Özellikle ilk kasidelerinde Nef'î etkisine sonuna kadar açık olan Nedim, gazelde de kendisini Bâkî’nin mirasçısı sayar. Bu nedenle alıntıda boşluk bırakılan yer C şıkkıyla doldurulursa, alıntı doğru bir şekilde tamamlanmış olacaktır. Doğru cevap C şıkkıdır.

XVIII. yüzyıl şairlerinden Kâmî, Neylî, Âsım, Âtıf, Râşid, İzzet Ali Paşa, Seyyid Vehbî, Sâmî, Kelîm ve Pertev gibi şairlerin Nedim’e nazireleri vardır. Bununla birlikte bahsi geçen Sâlim de bir tezkire şairidir. Bu nedenle sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Sevilen birisinin güle benzetilmesinden dolayı, samimiyeti ve sevgiyi ifade etmek için ‘gülüm’ hitabı bugün de günlük konuşma dilinde kullanılır. Şair güle, seni severim demek yerine seni canım sever diyerek konuşma dilinin sıcaklığını hissettirir. Gülü sevmesinin sebebi ise sevgilisine gülüm diye hitap ediyor olmasıdır. Bu durum da bir güzel sebebe bağlama yani hüsn-i tâlildir. Doğru cevap A şıkkıdır.

XVI. yüzyıldan itibaren divan şiirinde görülen yerlilik arzusu; günlük hayat sahnelerinin, konuşma kalıplarının ve mahallî konuların şiire yansıması biçiminde özetlenebilir. Bu eğilim Necatî, Zatî, Bakî, Şeyhülislam Yahya ve Sabit üzerinden Nedim’e ulaşan bir zincire eklemlenir. XVIII. yüzyılda mahallîleşme, Nedim’in adı ile özdeşleşir. Doğru cevap A'dır.

Arapça kelimelerin daha evvel şiirde yer bulamayan Türk telaffuzu biçimleri yavaş yavaş aruza girer. Türkçenin aruza uydurulmaya çalışıldığı uzun asırlardan sonra bunlar şaşırtıcı gelişmelerdir. B şıkkı dışındaki tüm şıklar XVIII. yüzyıl divan şiiri özelliklerini yansıtmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Damat İbrahim Paşa’nın hemen her faaliyeti Nedim’in dikkatini çeker. Şair, kıta ve kasideleriyle her fırsatta hamisine bağlılığını ifade eder. İbrahim Paşa’yı takdir eden, öven tek şair sadece Nedim değildir. Fakat Nedim, bu şairlerin içinde en başarılı olanıdır. Doğru cevap C'dir.

Nedim, Nedimane denilen yeni bir tarz geliştirmiştir. Bu tarzın esasını; söyleyiş mükemmelliği, yerlilik arzusu ve Nedim’e özgü edâ oluşturur. Kendisi de bir gazelinde; Ma‘lûmdur benim sühanım mahlas istemez / Fark eyler onu şehrimizin nükte-dânları diyerek üslup sahibi bir şair olduğunu ifade etmiştir (Macit 1997: 355).  Doğru cevap D'dir.

E şıkkı dışındaki tüm şıklar Nedim'in tarz özelliklerini içermektedir.Nedim, şiir lügati zengin olmayan şairlerdendir. Bulduğu bir imajı veya hoşuna giden benzetme unsurlarını tekrar tekrar kullanır. Onun asıl kudreti dili kullanmadaki ustalığında saklıdır. Doğru cevap E'dir.

Nedim, Türk şairlerinden kasidede Nef’î’yi; gazelde Bakî ve Yahya’yı; mesnevi tarzında Atayî’yi ve rubaide ise Haletî’yi beğendiğini söylemiştir (Macit 1997: 2). Özellikle ilk kasidelerinde Nefî etkisine sonuna kadar açık olan Nedim, gazelde de kendisini Bakî’nin mirasçısı sayar. Doğru cevap A'dır.

İstanbul’un gündelik hayatından izler taşıyan kasidelerinde çeşitli anlatım biçimlerini kullanır. Kimi zaman öykülemeye başvurur; manzum hikâyeler anlatır. doğru cevap B'dir.