XVII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Hikemî şiirin Osmanlı sahasındaki kullanım alanı İran şiirindekine göre daha genişleyerek sosyal konuları da içine almıştır. Önce değişik divan şairlerinde örneğin Fuzulî ve Bağdatlı Ruhî’de yer yer gördüğümüz bu tarz, Nabî ile güçlenerek esas yapısını kazanmıştır.  Hikemî şiirin Osmanlı sahasındaki en güçlü temsilcisi Nabî’dir.

XVII. yüzyılda, hikemî şiirin İran’daki temsilcileri Şevket-i Buharî ve Saib-i Tebrizî’dir. Nabî de özellikle Saib’den etkilenerek hikemî tarza yönelmiştir.

Özetle hikemî şiir; insanı, olayları, dünyayı değerlendiren çeşitli konuları işler. Özelliğini daha çok, yol gösterici ve düzeltici konulara yer vermesinden alır. Bu özelliği nedeniyle de hikemî şiirde anlatımın özlü olması, dolayısıyla kısa olması beklenir.
Telmih, tevriye, kinaye gibi özlü anlatımda önemli olan söz sanatlarıyla birlikte irsal-i mesel kullanımı hikemî şiirde revaçtadır. Bu bağlamda hikemî şiir için atasözü, deyim ve halksöyleyişi kullanımı önemlidir.
Hikemî şiirde atasözü, deyim vb. kullanımı önemli olmakla birlikte bu özelliğe ters düşen bir özellik, daha sonra da değinileceği gibi, hikemî şiir temsilcilerinin çoğunun genel olarak şiir dillerinin kolay anlaşılır olmamasıdır.

Ayrıca XVII. yüzyılın ikinci yarısı ile on sekizinci yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış olan ve divan şiirinin rubai ustası olarak bilinen Azmizade Haletî de rubaileriyle şiirde düşünce yolunu izlemiştir.

Nabî’den sonra onun yolunda yürüyenler arasında en güçlü şair, on sekizinci yüzyılda yaşamış olan Koca Ragıp Paşa’dır.

Hayriyye adlı ünlü mesnevisinden öğrendiğimize göre Nabî’nin asıl adı Yusuf olup 1642 yılında eski adı Ruha olan Urfa’da doğmuş; çocukluğunu ve ilk gençliğini memleketinde geçirmiştir.

Mustafa Paşa’yla birlikte IV. Mehmet’in şehzadelerinin Edirne’de yapılan sünnet düğününe katılan Nabî, bu sünnet düğününü anlattığı Surname adlı mesnevisini yine İstanbul’da bulunduğu dönemde yazmıştır.

Nabî’nin yaşadığı yerler arasında en uzun süre kaldığı şehir Halep’tir. Halep’te sakin ve huzurlu bir hayat geçirdiği bilinen Nabî, orada bulunduğu yıllarda başta İstanbul ve Urfa’dakiler olmak üzere değişik yerlerdeki dostlarıyla ilişkisini sürdürmüştür. Bu durumu Münşeat’ında bulunan, değişik kişilere yazdığı mektuplarından öğreniyoruz.

Hayrabad, Nabî’nin Halep’te 1705 yılında yazdığı ikinci mesnevisidir. Âşıkane konulu eser, İranlı şair Feridüttin Attar’ın İlahîname’sinden etkilenilerek yazılmıştır.