XVII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Hikemî tarz ya da hakîmane tarz ise düşünceyi esas
alan, amacı düşündürmek ve öğüt vermek olan şiir tarzıdır. Şiirdeki hikemî tarz, edebiyat açısından bakıldığında düşünceye dayalı hikmetli söz söyleme olarak da tanımlanır.

Hikemî şiir kavramını önce İran’da Feridüttin Attar ortaya atmış ve dinî şiirlerini hikemî şiir olarak adlandırmıştır.

Daha sonra Nabî yolunda yürüyenler arasında çoğu on sekizinci yüzyılda yaşamış şu şairler bulunmaktadır: Seyyid Vehbî Raşid, Samî, Asım, Münif, Koca Ragıp Paşa, Haşmet, Fıtnat Hanım, Sünbülzade Vehbî, Sürurî, Keçecizade İzzet Mollayaşamış

Hayriyye adlı ünlü mesnevisinden öğrendiğimize göre Nabî’nin asıl adı Yusuf olup 1642 yılında eski adı Ruha olan Urfa’da doğmuştur.

Nabî, Mustafa Paşa’yla birlikte IV. Mehmet’in Lehistan (Polonya)
Seferi’ne katılmış ve orada Kamaniçe Kalesi’nin fethinde bulunmuştur. Nabî’nin, Kamaniçe Kalesi’nin fethinden sonra İstanbul’a döndüğünü ve İstanbul’da kalenin fethini anlattığı
Fetihname-i Kamaniçe adlı eserini yazdığını biliyoruz.

Nabî’nin, altısı manzum dördü mensur olmak üzere on eseri vardır.

Hayrabad: Nabî’nin Halep’te 1705 yılında yazdığı ikinci mesnevisidir. Âşıkane konulu eser, İranlı şair Feridüttin Attar’ın İlahîname’sinden etkilenilerek yazılmıştır. Nabî,
İlahîname içindeki bir hikâyenin konusunu genişletip ilaveler yaparak ona meraklı bir
macera romanı görünümü kazandırmıştır. Ancak eserde işlenen aşk, derinlikten, lirizmden uzak, merak ve ilgi uyandırmak amacıyla sıralanmış olaylar yığınından ibarettir. Bu
özelliği nedeniyle Hayrabad, gerek estetik, gerekse düşünce bakımından Nabî’nin birinci
sırada yer alan eserleri arasında sayılmamıştır. Bununla birlikte eser, benzer birçok mesnevinin aksine, kavuşmayla bitmesi, olayların çeşitliliği ve hareketliliği bakımından dikkate değer bir mesnevidir. Hayrabad, aruzun mef ‘ûlü mefâ‘ilün fe‘ûlün kalıbıyla yazılmış
olup beyit sayısı iki bine yakındır.

Terceme-i Hadis-i Erbain: İranlı şair Molla Camî’nin Kırk Hadis Tercümesi’nin Türkçe
manzum tercümesidir. Eserde önce hadisler Arapça metinleriyle verilmiş; sonra da manzum çevirileri ve açıklamaları yapılmıştır. Manzum bir mukaddimeyle başlayan eser aruzun fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün kalıbıyla yazılmıştır.

Kaside-i Azliyye: Aşağıda bazı beyitleri alıntılanan kaside Nabî’nin, yakınlığını gördüğü, dostu olan Musahip Mustafa Paşa’nın kethüdalık görevinden kendi isteğiyle ayrıldıktan sonra yaşadıklarını
anlatmaktadır. Şair kasidenin girişinde, hakîmane tarzda dünyanın düzeninin süreksizlik ve
geçicilik üzerine kurulduğunu; dünya saltanatının uzun sürmediğini vurgular. Ayrıca kendi
isteğiyle görevinden ayrıldıktan, sonra etrafındaki insanların davranışlarından yakınmakta,
kasidenin medhiyye bölümünde ise Musahip Mustafa Paşa’yı övmektedir.

Siyasetnamelerde, öğüt kitaplarında ve pek çok şairin divanında beyit ve mısra düzeyinde görülen hikmetli söz söyleme arzusu XVII. yüzyılda yaygınlaşmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Hikmet, felsefeyle bağlantılı olarak, felsefenin üç ana inceleme konusunu yani ahlak, metafizik ve bilgi teorisini içine alır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Görevden çıkarılma veya ayrılma vesilesiyle yazılan kasidelere azliyye denir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Nabî’nin Mustafa Paşa’nın kethüdalık görevinden bu ayrılması kendi isteğiyle olmasına rağmen bir takım sıkıntılar yaşamasına neden olduğu bilinmektedir. Görevinden ayrıldıktan sonra etrafındaki insanların tavır değiştirmelerinden etkilenen sanatçıya bu durum ünlü Azliyye kasidesini yazdırmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Yukarıda bahsi geçen bilgiler Nabî'nin Türkçe Divan adlı eserini anlatmaktadır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Surname; IV. Mehmet’in şehzadelerinin 1675 yılında Edirne’de yapılan sünnet düğününü anlatmak için yazılmış bir mesnevidir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Nabî hem nazım hem de nesir türünde eserler ortaya koymuştur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Nabî XVII. yüzyılda  hikemî şiir yoluyla bireylerde ve dolayısıyla toplumda ortaya çıkan ahlaki sarsıntıyı, kültürel soğumayı, devlet kurumlarının çöküşe yüz tutmasını eleştirir ve onların
düzeltilmesi için çözüm yolları önerir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Ona göre ahlak, iyiyle kötünün, doğruyla yanlışın bir arada bulunduğu toplumda, başkasına zarar vermeden kişinin kendi mutluluğunu elde etmesini amaçlar. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Bahsi geçen beyitte Nabî yerine göre susmayı ya da ölçülü konuşmayı tavsiye eder. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Hikemî şiir kavramını önce İran’da Feridüttin Attar ortaya atmış ve dinî şiirlerini hikemî şiir olarak adlandırmıştır.