XVII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Arapça bir kelime olan hikmet; felsefe, bilim, bilgelik, bilinmeyen neden, varlıkların, durumların ve olayların oluşunda Allah’ın insanlar tarafından bilinmeyen gizli amacı, atasözü, özdeyiş anlamlarına gelir.

Ferüdittin Attar. Cevap A'dır.

Nabi. Cevap B'dir.

Nabi. Cevap D'dir.

Azliyye. Cevap E'dir.

Nabi. Cevap A'dır.

Surname. Cevap B'dir.

Münşeat. Cevap C'dir.

Fetihname-i Kamaniçe. Cevap A'dır.

Hayriyye. Cevap A'dır.

Hikemî tarzın en büyük şairi hiç şüphesiz Nabî’dir

Hikemî şiir; insanı, olayları, dünyayı değerlendiren çeşitli konuları işler. Özelliğini daha çok, yol gösterici ve düzeltici konulara yer vermesinden alır. Bu özelliği nedeniyle de hikemî şiirde anlatımın özlü olması, dolayısıyla kısa olması beklenir. Telmih, tevriye, kinaye gibi özlü anlatımda önemli olan söz sanatlarıyla birlikte irsal-i mesel kullanımı hikemî şiirde revaçtadır. Bu bağlamda hikemî şiir için atasözü, deyim ve halk söyleyişi kullanımı önemlidir. Hikemî şiirde atasözü, deyim vb. kullanımı önemli olmakla birlikte bu özelliğe ters düşen bir özellik, hikemî şiir temsilcilerinin çoğunun genel olarak şiir dillerinin kolay anlaşılır olmamasıdır.

Mustafa Paşa’nın yardımıyla hacca giden Nabî, hac dönüşünde Mustafa Paşa’ya kethüda olmuş ve hac yolculuğu izlenimlerini anlattığı Tuhfetü’l-Harameyn’i kaleme almıştır. Ancak bir süre sonra kendi isteğiyle Paşa’nın kethüdalık görevinden ayrılmıştır. Nabî’nin bu ayrılışı kendi isteğiyle olmasına rağmen bir takım sıkıntılar yaşamasına neden olduğu bilinmektedir. Görevinden ayrıldıktan sonra etrafındaki insanların tavır değiştirmelerinden etkilenen sanatçıya bu durum ünlü Azliyye kasidesini yazdırmıştır.

"Tahammül eylemeden gayrı vaz‘-ı nâdâna
Kitâb-ı fenn-i hıredde ilâcumuz yokdur" beyitinin çevirisi "Terbiyesi, görgüsü kıt olan kaba insanın davranışlarına tahammül etmekten başka
elimizden bir şey gelmez. Aklımız onun davranışlarına uygun başka çare bulamaz." şeklindedir. Şair her ne kadar kendisinin uyumlu bir insan olduğunu söylese de etrafında olup bitenden hoşnut görünmemektedir. Katlanmaktan başka çaresi yoktur. Çünkü anlayışsız insanlar karşısında akıl sahibi kişilerin nasıl davranması gerektiğine dair bilinen başka bir seçenek yoktur.

Nabî’nin yaşadığı yerler arasında en uzun süre kaldığı şehir Halep’tir. Halep’te sakin ve huzurlu bir hayat geçirdiği bilinen Nabî, orada bulunduğu yıllarda başta İstanbul ve Urfa’dakiler olmak üzere değişik yerlerdeki dostlarıyla ilişkisini sürdürmüştür. Nabî’nin hayatında Halep, önemli dönüm noktasıdır. Çünkü orada geçirdiği yirmi beş, otuz yıllık süre içinde düşünceye dayalı dünya görüşünü yansıtan edebî kişiliğini kazanmış; orada doğan oğlu Hayrullah için ünlü eseri Hayriyye adlı mesnevisini ve Hayrabad’ı Halep’te yazmış ve divanını düzenlemiştir.

"Rûzgâr âyine-i kalbe virüp yine keder
Dili pür-hûn ider evza‘-ı ciger-sûz-ı avâm" beyitinin çevirisi "Zaman, kalbin aynasına keder düşürür. İnsanların iç yakan, üzücü davranışları gönlü kanatır" şeklindedir.

Hayriyye: Nabî’nin ününü yaptığı en önemli eserlerindendir. Halep’te 1701 tarihinde yazılmıştır. Nasihatname türünde yazılmış olan bu didaktik mesneviyi Nabî, oğlu Ebulhayr Mehmet için, onun hayatta izlemesi gereken yolu göstermek, ona öğüt vermek amacıyla yazmıştır. Mesnevinin “Sebeb-i Nazm-ı Nasihatname” bölümünde Nabî, eserinin adını Hayriname koyduğunu söyler. Ancak eser daha çok Hayriyye adıyla tanınmıştır. Nabî’nin olgunluk döneminde yazdığı bu eseri, onun hayata ve dünyaya bakışını, deneyimlerini dile getirmesi açısından olduğu kadar, dönemin tarihi ve sosyal yapısını daha çok hiciv yoluyla tanıtan bilgiler vermesi bakımından da önemlidir. Nabî’nin ileri yaşlarında yazdığı, dolayısıyla hayat tecrübesini yansıttığı Hayriyye, Ebulhayr’ın toplum içinde iyi bir birey ve mutlu bir insan olması için nasıl davranması gerektiğini anlatır. Ancak eserin sadece Ebulhayr için değil; onun şahsında dönemin gençlerine de yol göstermek amacıyla yazıldığı anlaşılmaktadır. Hayriyye, klasik dönemdeki nasihatname türünün, edebiyatımızda bilinen en başarılı örneği olarak tanınmıştır

"Tiz ferâmûş olınur nesr sühan
Nazm ammâ ki ider devr-i dehen" beyiti "Düzyazıyla anlatılanlar çabuk unutulur; ama şiir ağızdan ağıza dolaştığı için kolay unutulmaz, uzun süre yaşar." anlamına gelmektedir.

Hikemî şiir kavramını önce İran’da Feridüttin Attar ortaya atmış ve dinî şiirlerini hikemî şiir olarak adlandırmıştır.

Tuhfetü’l-Harameyn: Nabî’nin hac ziyareti sırasındaki yolculuk izlenimlerini konu edinir. Edebiyatımızın seyahatname türü örneklerindendir. Eser Nabî’nin hac ziyaretinden beş yıl sonra 1683 tarihinde yazılmıştır. Nabî bu eserinde, İstanbul’dan Hicaz’a gidinceye kadar gezip gördüğü bütün şehirleri anlatır. Sanatçı, anlatıma çeşni katmak amacıyla eseri yer yer Türkçe, Farsça ve Arapça manzum parçalarla süslemiştir.