XVII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Bu dönem halk şiirlerinin bir kısmının dil, üslup ve eda bakımından klasik Türk şiirine yaklaştığı dikkat çekmektedir. Şerîfî ve Âşık Ömer, bu tarz şiirleriyle dikkat çekmektedir. Klasik şairlerden bazılarının ise
hece vezniyle türkü yazdıkları görülmektedir. Orta oyunu, karagöz, halk hikâyeleri, koşma ve türkü yaygınlık kazanmıştır.

Bu asırda Nef ’î ile kaside vadisinde bir hareketlenme görülür. Kaside nazım şeklini kendisinden önceki şekil, dil, ifade ve üslup özelliklerinden farklı bir tarzda geliştiren Nef ’î, kasidenin nesib ve medhiye bölümlerini geçen asırlara göre kısaltmış ve özellikle fahriye bölümünü genişletmiştir

Bu asırda, şairlerin yetiştiği edebî muhitler, başta Osmanlı’nın başkenti ve kültürel faaliyetlerin merkezi İstanbul olmak üzere, Bursa 12 XVII. Yüzyıl Türk Edebiyatı ve Edirne’dir. Bu şehirler de daha önce siyasi merkez olmaları ve kültürel faaliyetlerin belli bir seviyede devam etmesiyle dikkat çekmektedir. Bu durum, kültürel faaliyetlerin hem yoğun olduğu hem de desteklendiği yerlerin sanatkârlar ve şairler için bir cazibe merkezi olduğunu göstermektedir.

Ayrıca geçmiş asırlarda olduğu gibi bu devirde de Osmanlı sultanlarının ilme ve sanata önem verip âlimi ve sanatkârı, dolayısıyla şairi koruma politikasını devam ettirmeleri de, edebiyatın gelişiminde etkili
olmuştur. Nitekim bu asırda Sultan I. Ahmed “Bahtî”, Sultan II. Osman “Farisî”, IV. Murad “Muradî” ve IV. Mehmed ise “Vefayî” mahlasıyla şiirler söylemişlerdir.

Bu dönemde seyahatname türünün en büyük temsilcisi Evliya Çelebi yetişmiştir. Seyahatname-i Evliya Çelebi yahut Evliya Çelebi Seyahatnamesi adlarıyla bilinen eser, Evliya Çelebi’nin yaklaşık elli yıl boyunca gezip gördüğü başta Osmanlı coğrafyası olmak üzere, Ortadoğu, İran, Mısır, Balkanlar, Kırım, Orta Avrupa, Rusya gibi yerler ile şahit olduğu olayları ihtiva etmektedir. Eserde, tarih, coğrafya, musiki, folklor, etnografya ve mimariyle ilgili pekçok konuda önemli bilgiler yer almaktadır

Osmanlı’da ise, bu alanlarda özellikle XVI. asırda gösterilen ilerleme ve gelişmişlik, XVII. asra tam anlamıyla yansıtılamamıştır. Buna, sayıları önceki asırlara göre artan Osmanlı medreselerinde aklî ilimlerin önemi azalırken fıkıh, kelam, tefsir gibi naklî ilimlerin değerinin artması etkili olmuştur. Çünkü önceki asırların aksine astronomi, matematik, mantık, felsefe gibi aklî ilimler ikinci plana düşmüş ve bu alanda gözle görünür gerileme kendisini hissettirmeye başlamıştır.

Osmanlı ordusunun bölgeden çekilmesiyle, alınan son topraklar tekrar Safevilerin eline geçmiştir. İkinci sefer ise, 1638’de Bağdat üzerine yapılmış ve Bağdat Seferi’yle hem Anadolu’daki düzen sağlanmış hem de Bağdat geri alınmıştır. Bunun üzerine IV. Murad’a “Bağdat Fatihi” unvanı verilmiştir

II. Osman’ın trajik biçimde öldürülmesinin ardından tahta ikinci defa I. Mustafa geçmiştir.

II. Osman, isyancılar tarafından tahttan indirilerek 22 Mayıs 1622 tarihinde feci şekilde katledilmiştir. Tarihçiler tarafından “Türk tarihinin Kerbela vakası” olarak nitelendirilen bu olay, tarihe “Hâile-i Osmaniyye” yani Osmanlı trajedisi olarak geçmiştir. II. Osman da Farisî mahlasıyla şiirler söylemiştir.

I.Mustafa

9-62

XVII. yüzyılda “Bağdat Fatihi” olarak isimlendirilen Osmanlı sultanı IV. Murad'dır.

Felsefe

Evliya Çelebi

IV.Mehmed

İstanbul-Bursa-Edirne

Nef ’î

Âşık Ömer

Şeyhülislam Yahya

Osmanlı tarihçileri tarafından genellikle “çözülme asrı” olarak nitelendirilen ve “kemalden zevale” gidişin başlangıcı olarak kabul edilen XVII. yüzyıl, Osmanlı tarihinde iktisadi, siyasi, toplumsal ve askeri alanlarda görülen büyük değişikliklerle dikkati çek-mektedir. Osmanlı Devleti, her ne kadar asrın başında dünyanın en “kudretli” devleti olarak kabul edilip en geniş coğrafî sınırlarına ulaşmış olsa da, asrın sonunda kazandığı bu kudretini kaybetmek, ulaştığı sınırlardan geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bu duruma etken olan önemli unsurlardan birisi hiç şüphesiz bu dönemde görülen “istikrarsızlık”tır. Bu husus XVII. yüzyılda Osmanlı tahtına çıkan padişahların hem sayı hem de saltanat sürelerinde kendisini açıkça göstermektedir. İlk üç asırda toplam onüç Osmanlı sultanı tahta çıkarken, sadece bu devirde dokuz Osmanlı sultanı tahta geçmiş-tir. Bunların ortalama tahtta kalma süreleri ise 9 yıl olarak görülmektedir. Bu dönemde görülen istikrarsızlığın bir diğer göstergesi de toplam altmış iki sadrazamın yönetime gelmesidir. Ayrıca henüz çocukluk dönemindeki şehzadelerin padişah olmaları neticesinde, idare özellikle valide sultanların eline geçmiş, böylece bunlar arasında önüne geçilmez çeşitli entrikalar ortaya çıkmıştır. Doğru yanıt D'dir.