XVII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 9

Hasenat-ı Hasan gazavetname türünde kaleme alınan bir eserken b, c, d ve e şıklarında yer alan eserler tarih türünde kaleme alınmışlardır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Faizi - Hasenat-ı Hasan'ı ve Ahmet bin Osman - Menakıb-ı Tiryaki Hasan Paşa adlı eserleri kaleme almışlardır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Fatihü’l-Ebyat Şerh türünde kaleme alınmış bir eserdir. Doğru cevap A şıkkıdır.

İbrahim Peçevî, Kanunî devri başlarından IV. Murat’ın ölümüne kadar gerçekleşen olayları anlattığı Tarih-i- Peçevî adlı eserinde, devrinde yetişen devlet adamları, bilginler, şeyhler ve askerî sınıftan kimselerin biyografilerine yer verir. Doğru cevap C'dir.

Münşeat mecmuaları, yazışma kurallarının da örneklerle gösterildiği mektup derlemeleridir. Bunları düzenleyenler, eserlerine sadece kendi mektuplarının suretlerini alabildikleri gibi başkaları tarafından yazılan güzel yazı ve mektup örneklerine de yer verirler. Doğru cevap A'dır.

Türk şiirinde Kutadgu Bilig ve Divan-ı Hikmet’in yazıldığı dönemden beri hikmetli söz söylemeye meyilli şairler vardır. Siyasetnamelerde, öğüt kitaplarında ve pek çok şairin divanında beyit ve mısra düzeyinde görülen hikmetli söz söyleme arzusu XVII. yüzyılda yaygınlaşmıştır. Bu tarzın yaygınlaşmasına rubai nazım şekliyle söylediği şiirlerle katkıda bulunmuş olan Azmizade Haleti, divan şiirinin rubai ustası olarak bilinmektedir. Doğru cevap B’dir.

Bir toplumun hayata bakışını ve yaşama biçimini belirleyen davranışlarla ilgili olan ahlak anlayışı, hikmetin öncelikle ilgilendiği ana konulardandır. Aynı zamanda felsefenin araştırma alanına giren evrenin yaradılışı, varlık, varlığın öncesi ve sonrası gibi metafiziği ilgilendiren konular da hikmetle ilgilidir. Ayrıca aklın ve düşüncenin dayandığı ilkeler, bilginin kaynağını, sınırını ve değerini araştırmak da yine hikmetin konularındandır. Böylece hikmet, felsefeyle bağlantılı olarak, felsefenin üç ana inceleme konusunu yani ahlak, metafizik ve bilgi teorisini içine almaktadır. Ancak hikmeti ağırlıklı olarak felsefe ile bağlantılı görmek de doğru değildir. Çünkü hikmet, Müslüman toplumlarda, dünya görüşünün temel dayanağı olan din ile de yakından ilgilidir. Varlığın ve olup bitenlerin arkasındaki nedeni veya nedenleri araştırmak, varlık ve eşyanın yaradılış amacını vermeye çalışmak hikemi tarzın dini-tasavvufi yönüyle ilgilidir. Doğru cevap C’dir.

Nabi, Osmanlı’nın sıkıntılı günlerini yaşadığı XVII. yüzyılda dünyaya gelmiş ve I. İbrahim (1640-1648) ile III. Ahmet dönemi (1703-1730) arasında saltanat sürmüş olan altı padişah dönemini görmüştür. Mustafa Paşa’yla birlikte IV. Mehmet’in Lehistan (Polonya) Seferi’ne katılmış ve orada Kamaniçe Kalesi’nin fethinde bulunmuştur. Ayrıca II. Süleyman’ın ve II. Ahmet’in tahta çıkışlarına sessiz kalıp onlar için kaside yazmazken, II. Mustafa’nın tahta çıkışını bir cülusiyye kasidesiyle kutlamıştır. Doğru cevap C’dir.

Bazı kaynaklarda ayrı eser sayılmayan, Türkçe Divan’ın sonunda bulunduğu için Farsça Divançe’dir. Bu eser, “Divançe-i Gazeliyyat-ı Farisi” başlığı altında Türkçe Divan içinde muamma ve lugazlardan sonra yer alır. Yirmi altı sayfalık divançede Farsça gazelleri, başta Mevlana, Yavuz Sultan Selim, Hafız ve Cami olmak üzere bazı şairlerin gazellerine yazılmış tahmisler izler. Divançede yirmi dolayında tahmis bulunmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Nabi’nin Halep’te 1701 tarihinde nasihatname türünde yazmış olduğu eseri “Hayriyye”dir. Bu didaktik mesneviyi Nabi, oğlu Ebulhayr Mehmet için, onun hayatta izlemesi gereken yolu göstermek, ona öğüt vermek amacıyla yazmıştır. Nabi’nin ileri yaşlarında yazdığı, dolayısıyla hayat tecrübesini yansıttığı Hayriyye, Ebulhayr’ın toplum içinde iyi bir birey ve mutlu bir insan olması için nasıl davranması gerektiğini anlatır. Ancak eserin sadece Ebulhayr için değil, onun şahsında dönemin gençlerine de yol göstermek amacıyla yazıldığı anlaşılmaktadır. Doğru cevap A’dır.

Ününü daha çok manzum eserleri yani şairliğiyle yapmış olan Nabi’nin, altısı manzum, dördü mensur olmak üzere on eseri vardır. Manzum eserleri; “Türkçe Divan”, “Farsça Divançe”, “Hayriyye”, “Hayrabad”, “Terceme-i Hadis-i Erbain” ve “Surname”dir. Mensur eserleri ise “Fetihname-i Kamaniçe”, “Tuhfetü’l-Harameyn”, “Zeyl-i Siyer-i Veysi” ve “Münşeat” olarak sıralanabilir. Doğru cevap D’dir.

Nabi’nin hac ziyareti sırasındaki yolculuk izlenimlerini konu edindiği Tuhfetü’l-Harameyn,  edebiyatımızın seyahatname türü örneklerindendir. Eser, Nabi’nin hac ziyaretinden beş yıl sonra 1683 tarihinde yazılmıştır. Nabi bu eserinde, İstanbul’dan Hicaz’a gidinceye kadar gezip gördüğü bütün şehirleri anlatır. Sanatçı, anlatıma çeşni katmak amacıyla eseri yer yer Türkçe, Farsça ve Arapça manzum parçalarla süslemiştir. Doğru cevap D’dir.

Hikemi şiir kavramını İran’da Feridüttin Attar ortaya atmış ve dini şiirlerini hikemi şiir olarak adlandırmıştır. XVII. yüzyılda, hikemi şiirin İran’daki temsilcileri ise Şevket-i Buhari ve Saib-i Tebrizi’dir. Nabi, özellikle Saib-i Tebrizi’den etkilenerek hikemi tarza yönelmiştir. Bununla birlikte, hikemi şiirin Osmanlı sahasındaki kullanım alanı İran şiirindekine göre daha genişleyerek sosyal konuları da içine almıştır. Doğru cevap A’dır.

Yukarıdaki beyit “Senin bilginden ve hünerinden başkalarına ne fayda gelir? Dünyada insanın huy güzelliğine sahip olmasından daha üstün hüner olur mu hiç?” anlamına gelmektedir. Bu beyitte Nabi karaktere verdiği önemi, insanın hayatta sahip olabileceği faziletlerin en üstününün huy güzelliği olduğunu ifade etmiştir. Doğru cevap B’dir.

A şıkkında kendisinin de içinde bulunduğu topluluğun rağbet görmemesinden, B şıkkında mizacın değişkenliğinden, C şıkkında kaba insanların davranışlarından, D şıkkında ise mevki ve makamların geçiciliğinden söz etmektedir. E şıkkındaki beyit ise “Ey Nabi! Bu çatısı çökmeye yüz tutmuş köşk gibi olan dünya içinde biz; sözünü bilmeyen, kırıcı olan insanlarla uyuşamayız” anlamına gelmektedir. Yani, bu beyite göre, çatısı çökmeye yüz tutmuş köşke benzetilen dünyada her şeye katlanmak mümkünse de sözünü bilmeyen, kırıcı insanlarla uyum içinde yaşamak zordur. Doğru cevap E’dir.

Veysî’nin asıl adı Üveys’tir. Kadı Mehmet Efendi’nin oğlu ve şair Makalî’nin yeğenidir. Alaşehir’de dünyaya gelen Veysî, medrese eğitimini memleketinde tamamladıktan sonra İstanbul’a giderek bilgisini ilerletmiştir. Doğru cevap E'dir.

Hâbname (Vakıaname): Ağır bir dile sahip olmasına rağmen estetik açıdan güzel ve orijinal bir eserdir. I. Ahmet ile Büyük İskender’in rüya konuşmaları üzerine kurulmuş olup Hz. Âdem’den itibaren dünyada olan kötülüklerin çeşitli hikâyelerle anlatıldığı bir tür siyasetnamedir. Doğru cevap B'dir.

Meşakku’l-Uşşak: Biri bizzat Nergisî’nin başından geçen on gerçekçi aşk hikâyesinden oluşur. Doğru cevap C'dir.

Hakkındaki bilgilerin çoğunu ünlü Seyahatname’sinden öğrenebildiğimiz Evliya Çelebi, 10 Muharrem 1020 günü (25 Mart 1611) İstanbul’un Unkapanı semtinde doğmuştur. Doğru cevap D'dir.

Evliya Çelebi 1657 sonunda İstanbul’a geçtikten bir süre sonra Bursa ve Çanakkale’yi gezmiş, 1659 tarihinde Boğdan Voyvodası’nı ülkesine götüren kafileye katılmıştır. Rumeli Beylerbeyi olan Melek Ahmet Paşa’yla beraber Sofya’ya gitmiş ve bu esnada bütün Rumeli’yi dolaşmıştır