XVII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 14

‘’Sakiname’’  adı verilir.

Ol neşve-i bâde-i letâfet

Bu nagme-i sâz-i hüsn ü behcet

(O hoşluk şarabının neşesi, bu sevinç ve güzellik sazının nağmesi)

Haletî’nin hikmetli söz söyleme konusundaki ısrarına rağmen hikemî tarzın en büyük şairi hiç şüphesiz Nabî’dir.

Daha çok, bilgelikle ilgili olan hikmet; varlık, durum ve olayları anlamlandırma, oluş nedenleri üzerinde düşündürme ve insanlara öğüt verme amacına yönelik olarak kullanılır.Aynı zamanda felsefenin araştırma alanına giren evrenin yaradılışı, varlık, varlığın öncesi ve sonrası vb. metafiziği ilgilendiren konular hikmetle ilgilidir. Ayrıca aklın ve düşüncenin dayandığı ilkeler, bilginin kaynağını, sınırını ve değerini araştırmak da yine hikmetin konusuna girer. Böylece hikmet, felsefeyle bağlantılı olarak, felsefenin üç ana inceleme konusunu yani ahlak, metafizik ve bilgi teorisini içine alır.

Azliyye: Görevden çıkarılma veya ayrılma vesilesiyle yazılan kasidelere denir.

Nabî’nin ileri yaşlarında yazdığı, dolayısıyla hayat tecrübesini yansıttığı Hayriyye, Ebulhayr’ın toplum içinde iyi bir birey ve mutlu bir insan olması için nasıl davranması gerektiğini anlatır. Ancak eserin sadece Ebulhayr için değil; onun şahsında dönemin gençlerine de yol göstermek amacıyla yazıldığı anlaşılmaktadır. Hayriyye, klasik dönemdeki nasihatname türünün, edebiyatımızda bilinen en başarılı örneği olarak tanınmıştır.

Zeyl-i Siyer-i Veysî: Dinî konulu olup siyer türünde yazılmış bir eserdir. Veysî’nin, Hz. Muhammed’in doğumundan Bedir Savaşı’na kadar geçirdiği dönemde yaşadığı olayları anlattığı siyerine Nabî, Mekke’nin alınış bölümünü eklemiştir. Sanatlı bir dille yazılmıştır.

Acemi şairlerin şiirlerine baktığında, onların şiir diye söylediklerinin saç, sümbül, gül, bülbül ya da şarap ve kadeh olduğunu görürsün.Nabî’nin şiire ilişkin görüşlerini yansıttığı Hayriyye’nin “Matlab-ı Hüsn-i Kelâm-ı Mevzûn” bölümünde bu konuda yazdığı dizelerdendir.

A şıkkında verilen dizelerin açıklaması :Şiir, kulağa hoş gelmelidir ki ezberlenebilsin. Kulağa hoş gelen şiiri sadece insan değil, melekler bile ezberler.

Tûde-i rîk-i revândur felegün ikbâli
Her zamân arsa-i dîgerde ider darb-ı hıyâm
Feleğin getirdiği mutluluk, akan kum yığınına benzer. O, her zaman başka bir yerde
çadırını kurar.

Görmedüm ben hele bu devletde-Hâcelikler kadarın rahatda:Ben bu devletde memurluk (divan kâtipliği) kadar rahat bir meslek görmedim.

Tûl-ı emel alâkasının muktezasıdur- Gitdükçe çeşmi kaldığı ardınca sûzenin İğnenin iplik geçirilen gözü, arkasında bulunur. : Bu durum, yani iğnenin dikiş dikerken
gözünün hep arkada kalmasının nedeni ise onun hırsı, tamahkârlığı yüzündendir. Aç gözlülüğünden dolayı iğnenin gözü hep arkada kalır. Bu beyitteki hırsın büyüklüğü ve bitmezliği ile iğnenin gözünün küçüklüğü arasındaki tezat çok dikkat çekicidir.

Şeyhülislam Yahya

Nabî

Hikmet

Koca Ragıp Paşa

Musahip Mustafa Paşa’nın yardımıyla gerçekleştirdiği hac yolculuğu

Türkçe Divan-Hayriyye

Nesir çabuk unutulduğu halde şiirin ağızdan ağza dolaştığına

İkilem