XVII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 9

Nailî, bir müzeyyel gazelin imkânları çerçevesinde Nefî’yi överken şiirin başlığında onu sultanu’ş-şuara (=şairler sultanı) olarak takdim eder. Gazelin zeyl beyitlerinde onun söze ruh veren eşsiz bir şair olduğunu söyler.

Nefî şiirde ses unsuruna önem veren, dilin musikisini yakalayabilen şairlerdendir.
Onun için Tanpınar Nefî ve Nedim için “ikisi de baştanbaşa ses ve edadır” der.

Gönülle “bezm-i has” etmek içe dönüklüğün ifadesidir. Bir kaçış söz konusudur.
“Dâim” kelimesi bu isteğin devamlılığını vurgulamak içindir. Şair gönlüyle eğlenmek ve
sohbet etmek istiyor. Çünkü o hem kadeh hem içki hem de cilveli sakidir. Son mısra ve gazelin ilk mısrası aynıdır. Bu kullanıma, redd-i mısra denir. İlk mısranın son beyitte de tekrarı şiirin varlık bütünlüğünün sağlanmasında, redif olan gönül kelimesiyle birlikte önemli bir fonksiyonu yerine getirmektedir.

Tayyar’ın iki yanına sarkan eyerinin altın işlemeli bellemesi, nurdan kanada benzetilmiştir. Bu yönüyle padişahın atı melek sanılabilir. Çünkü Cebrail’le ilgili peygamber sözünün diğer melekleri de kapsayacak biçimde kullanıldığı bu beyitte at ile melek ilişkisi
nurdan kanat ve uçmak ortak paydalarında buluşturulmuştur. Uçmak kelimesi, hem kanatlı varlıkların bir özelliği olarak hem de cennet anlamıyla tevriyeli kullanılmıştır

Nasıl Evren? Ne zaman yüksek atlasa sanki bir ejderha gazaba gelmiş de uçarak
hücuma geçmiş gibi olur.
Evren, sözlükte ejderha karşılığı yer alan bir kelimedir. Beyitte evren, sözlükteki anlamını çağrıştıracak biçimde kullanılarak ejderhaya benzetilmiştir.

Şairin sözünü ettiği bu at, yani Evren o kadar ataktır ki ondan söz eden şairin kalemi
de yerinde duramaz ok gibi atılır. Benzetme sanatının bütün unsurlarını içeren bu beyit, kalem ile ok arasındaki biçimsel benzerlik üzerine kurulmuştur.

1603 tarihinde, III. Mehmed’in ölümü üzerine tahta henüz 14 yaşında olan I. Ahmed geçmiş ve 14 sene hüküm sürmüştür.

Sadaret; Osmanlı Devleti’nde sadrazamlık makamına verilen addır.

Aklâm-ı sitte; hat sanatında sülüs, nesih, tevki, rıka, muhakkak ve reyhani adı verilen altı çeşit yazı tarzıdır.

Sultan I. Ahmed “Bahtî”, Sultan II. Osman “Farisî”, IV. Murad
“Muradî” ve IV. Mehmed ise “Vefayî” mahlasıyla şiirler söylemişlerdir.

Sultan I. Ahmed “Bahtî”, Sultan II. Osman “Farisî”, IV. Murad “Muradî” ve IV. Mehmed ise “Vefayî” mahlasıyla şiirler söylemişlerdir.

Sultan I. Ahmed “Bahtî”, Sultan II. Osman “Farisî”, IV. Murad “Muradî” ve IV. Mehmed ise “Vefayî” mahlasıyla şiirler söylemişlerdir.

Nabî’den sonra, Ramî, Sabit, Seyyid Vehbî, Talib, Raşid, Samî, Âsım, Münîf, Hamî, Koca Râgıb Paşa, Haşmet, Fıtnat Hanım, Sünbülzade Vehbî, Sürûrî, Keçecizade İzzet Molla gibi şairler tarafından devam ettirilen hikemî üslup, genellikle şiir yoluyla öğüt verme; şiirde atasözü, deyim ve hikmetli söz söyleme seviyesinde kullanılmıştır.

XVII. yüzyılda tasavvufi şiirin en önemli temsilcilerinden biri Elmalılı Ümmî Sinan’dır.

Türk edebiyatında Sebkî Hindî’nin bu asırdaki en önemli temsilcileri Nef ’î, Fehîm-i Kadîm, Şehrî, İsmetî, Nailî ve Neşatî’dir.

Sabit, Zafername adlı mesnevisinin başında “Urup nazm-ı Leyla vü Mecnuna el / Deliye söz atma sakın vaz gel” diyerek yeni ve farklı konular bulma yönündeki anlayışını dile getirmiştir.

Klasik üslubun en belirgin özelliği, şiirselliğe yani âhenge muhtevadan daha fazla önem verilmesidir. Bu dönemdeki en önemli temsilcisi ise, Türkçeyi kullanmaktaki başarısı, zarif ve ahenkli söyleyişiyle Şeyhülislam Yahya’dır.

Bu dönem halk şiirlerinin bir kısmının dil, üslup ve eda bakımından klasik Türk şiirine yaklaştığı dikkat çekmektedir. Şerîfî ve Âşık Ömer, bu tarz şiirleriyle dikkat çekmektedir. Klasik şairlerden bazılarının ise
hece vezniyle türkü yazdıkları görülmektedir. Orta oyunu, karagöz, halk hikâyeleri, koşma ve türkü yaygınlık kazanmıştır.

Bu asırda Nef ’î ile kaside vadisinde bir hareketlenme görülür. Kaside nazım şeklini kendisinden önceki şekil, dil, ifade ve üslup özelliklerinden farklı bir tarzda geliştiren Nef ’î, kasidenin nesib ve medhiye bölümlerini geçen asırlara göre kısaltmış ve özellikle fahriye bölümünü genişletmiştir

Bu asırda, şairlerin yetiştiği edebî muhitler, başta Osmanlı’nın başkenti ve kültürel faaliyetlerin merkezi İstanbul olmak üzere, Bursa 12 XVII. Yüzyıl Türk Edebiyatı ve Edirne’dir. Bu şehirler de daha önce siyasi merkez olmaları ve kültürel faaliyetlerin belli bir seviyede devam etmesiyle dikkat çekmektedir. Bu durum, kültürel faaliyetlerin hem yoğun olduğu hem de desteklendiği yerlerin sanatkârlar ve şairler için bir cazibe merkezi olduğunu göstermektedir.