XVII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 8

Ayrıca geçmiş asırlarda olduğu gibi bu devirde de Osmanlı sultanlarının ilme ve sanata önem verip âlimi ve sanatkârı, dolayısıyla şairi koruma politikasını devam ettirmeleri de, edebiyatın gelişiminde etkili
olmuştur. Nitekim bu asırda Sultan I. Ahmed “Bahtî”, Sultan II. Osman “Farisî”, IV. Murad “Muradî” ve IV. Mehmed ise “Vefayî” mahlasıyla şiirler söylemişlerdir.

Bu dönemde seyahatname türünün en büyük temsilcisi Evliya Çelebi yetişmiştir. Seyahatname-i Evliya Çelebi yahut Evliya Çelebi Seyahatnamesi adlarıyla bilinen eser, Evliya Çelebi’nin yaklaşık elli yıl boyunca gezip gördüğü başta Osmanlı coğrafyası olmak üzere, Ortadoğu, İran, Mısır, Balkanlar, Kırım, Orta Avrupa, Rusya gibi yerler ile şahit olduğu olayları ihtiva etmektedir. Eserde, tarih, coğrafya, musiki, folklor, etnografya ve mimariyle ilgili pekçok konuda önemli bilgiler yer almaktadır

Osmanlı’da ise, bu alanlarda özellikle XVI. asırda gösterilen ilerleme ve gelişmişlik, XVII. asra tam anlamıyla yansıtılamamıştır. Buna, sayıları önceki asırlara göre artan Osmanlı medreselerinde aklî ilimlerin önemi azalırken fıkıh, kelam, tefsir gibi naklî ilimlerin değerinin artması etkili olmuştur. Çünkü önceki asırların aksine astronomi, matematik, mantık, felsefe gibi aklî ilimler ikinci plana düşmüş ve bu alanda gözle görünür gerileme kendisini hissettirmeye başlamıştır.

Osmanlı ordusunun bölgeden çekilmesiyle, alınan son topraklar tekrar Safevilerin eline geçmiştir. İkinci sefer ise, 1638’de Bağdat üzerine yapılmış ve Bağdat Seferi’yle hem Anadolu’daki düzen sağlanmış hem de Bağdat geri alınmıştır. Bunun üzerine IV. Murad’a “Bağdat Fatihi” unvanı verilmiştir

II. Osman’ın trajik biçimde öldürülmesinin ardından tahta ikinci defa I. Mustafa geçmiştir.

II. Osman, isyancılar tarafından tahttan indirilerek 22 Mayıs 1622 tarihinde feci şekilde katledilmiştir. Tarihçiler tarafından “Türk tarihinin Kerbela vakası” olarak nitelendirilen bu olay, tarihe “Hâile-i Osmaniyye” yani Osmanlı trajedisi olarak geçmiştir. II. Osman da Farisî mahlasıyla şiirler söylemiştir.

I.Mustafa

9-62

XVII. yüzyılda “Bağdat Fatihi” olarak isimlendirilen Osmanlı sultanı IV. Murad'dır.

Felsefe

Evliya Çelebi

IV.Mehmed

İstanbul-Bursa-Edirne

Nef ’î

Âşık Ömer

Şeyhülislam Yahya

Osmanlı tarihçileri tarafından genellikle “çözülme asrı” olarak nitelendirilen ve “kemalden zevale” gidişin başlangıcı olarak kabul edilen XVII. yüzyıl, Osmanlı tarihinde iktisadi, siyasi, toplumsal ve askeri alanlarda görülen büyük değişikliklerle dikkati çek-mektedir. Osmanlı Devleti, her ne kadar asrın başında dünyanın en “kudretli” devleti olarak kabul edilip en geniş coğrafî sınırlarına ulaşmış olsa da, asrın sonunda kazandığı bu kudretini kaybetmek, ulaştığı sınırlardan geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bu duruma etken olan önemli unsurlardan birisi hiç şüphesiz bu dönemde görülen “istikrarsızlık”tır. Bu husus XVII. yüzyılda Osmanlı tahtına çıkan padişahların hem sayı hem de saltanat sürelerinde kendisini açıkça göstermektedir. İlk üç asırda toplam onüç Osmanlı sultanı tahta çıkarken, sadece bu devirde dokuz Osmanlı sultanı tahta geçmiş-tir. Bunların ortalama tahtta kalma süreleri ise 9 yıl olarak görülmektedir. Bu dönemde görülen istikrarsızlığın bir diğer göstergesi de toplam altmış iki sadrazamın yönetime gelmesidir. Ayrıca henüz çocukluk dönemindeki şehzadelerin padişah olmaları neticesinde, idare özellikle valide sultanların eline geçmiş, böylece bunlar arasında önüne geçilmez çeşitli entrikalar ortaya çıkmıştır. Doğru yanıt D'dir.

Osmanlı sultanları arasında ilk reformcu sultan olarak kabul edilen II. Osman, devletin yapısındaki çözülme ve zayıflamayı görüp buna çeşitli çareler aramaya başlamıştır. Bunun için de özellikle ulema sınıfının yetkilerini kısıtlamaya çalışmış ve askeri alanda bazı yenilikler yapmayı düşünmüştür. Bu tavrından dolayı hem ulemayı hem de Kapıkulu’nu karşısına almıştır. Ayrıca Bursa’yı geçici olarak taht merkezi ilan edip Anadolu’dan topladığı ordu ile yeniçerileri ortadan kaldırıp yeni bir ordu kurmayı düşünmüş, Haremi tasfiye edip hanedan mensuplarının Türk kızlarıyla evlenmelerini istemiş, eski kanunları kaldırıp yerine yenilerini oluşturmayı arzu etmiş ve kılık kıyafette bazı değişiklikler yapmayı düşünmüştür. Ancak düşünülen bu reformların yapılabilmesi için ortam müsait olmadığından, hacca gideceği bahanesiyle İstanbul’dan ayrılmaya teşvik edilen sultan, bu düşünceyi uygun bulmuş ve Üsküdar’a geçmiştir. Burada yeni bir ordu kuracağı yönündeki söylentiler üzerine, yeniçeriler ve sipahiler sultanın hem hacca gitmesini engellemek hem de ona bu düşünceyi verenlerin sürgün edilmesi için ayaklanmışlardır. II. Osman, isyancılar tarafından tahttan indirilerek 22 Mayıs 1622 tarihinde feci şekilde katledilmiştir. Tarihçiler tarafından “Türk tarihinin Kerbela vakası” olarak nitelendirilen bu olay, tarihe “Hâile-i Osmaniyye” yani Osmanlı trajedisi olarak geçmiştir. II. Osman da Farisî mahlasıyla şiirler söylemiştir. Doğru yanıt A'dır.

Osmanlı Devletinin çözülmeye ve gerilemeye başladığı bu dönemde Avrupa, hem askerî alanda hem de bilim ve teknoloji alanında ilerleme göstermiştir. Bunda, yeni bulunan ticaret yolları ile keşfedilen kıtaların sağladığı zenginlik, daha önceden gerçekleştirilen rönesans hareketi, yapılan icatlar ile sanayideki gelişimin sağladığı katkılar, ilmî ve teknolojik faaliyetlerdeki ilerleme ile gerçekleştirilen atılımlar ve izlenilen koloni siyaseti etkili olmuştur. Osmanlı’da ise, bu alanlarda özellikle XVI. asırda gösterilen ilerleme ve gelişmişlik, XVII. asra tam anlamıyla yansıtılamamıştır. Doğru yanıt B'dir.

Batı astronomisi ile temasa geçen Osmanlı astronomisi, Zîcve bazı coğrafya kitaplarının tercüme edilmesiyle Avrupa’da gelişen yeni astronomi kavramları ile tanışmıştır. Latinceden Türkçeye tercüme hareketinin öncü ismi olan Tez-kireci Köse İbrahim Efendi el-Zigetvârî, Noel Duret’in Zîc’ini Türkçeye Secencenü’l-eflâk fî Gayeti’l-idrâk adı ile Latinceden tercüme etmiştir. Copernicus astronomisi ile modern astronomi kavramlarını ilk defa Osmanlı bilim literatürüne sokan bu eser, astronomik cetveller konusunda Türkçeye aktarıldığı bilinen ilk kitaptır. Doğru yanıt D'dir.