XVI. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Fahir İz, Eski Türk Edebiyatında Nesir (İkinci baskı, Ankara 1996), adlı antolojisinin girişinde mensur metinleri dil özelliklerini dikkate alarak sade nesir, orta nesir ve süslü nesir diye üç düzeyde sınıflandırmıştır.

Kadîm: başlangıcı olmayan

Sayyâd: Avcı

Hayl u haşem: Kalabalık

Istılâh: Kavram

Zâhir: Görünen

Kemal Paşazade, Osmanlı devletinin kuruluşundan başlayıp 1533 yılına kadar meydana gelen olayları “Defter” adını verdiği on bölüm halinde anlatmıştır. Bu eser, ilk büyük Osmanlı tarihi kabul edilir.

Lutfi Paşa, asıl Âsafname ile tanınmıştır. Bu eserde iyi bir devlet adamının özellikleri anlatılır.

Kurbında: Yakınında

Defterdar Çivizade Abdullah Çelebi’nin elinde eğitim gören Feridun Bey, Sokullu’nun hizmetine girdi. Daha sonra reisülküttab ve nişancı oldu. 1574 yılında Münşeatü’s-Selatinadlı fermanlar, fetihnameler ve mektuplardan meydana gelen büyük eserini III. Murat’a sundu. Bu eserde Osmanlılar devrine ve öncesine ait 1880 adet resmî mektup toplanmıştır. Eserde yer alan ferman, berat, name-i hümayun ve sadrazam mektubu gibi metinlerdeki süslü ve secili ifadeler, muhatapları üzerinde psikolojik bir etki sağlamak düşüncesiyle bilinçli olarak kullanılmıştır.

Fahir İz, Eski Türk Edebiyatında Nesir (İkinci baskı, Ankara 1996), adlı antolojisinin girişinde mensur metinleri dil özelliklerini dikkate alarak sade nesir, orta nesir ve süslü nesir diye üç düzeyde sınıflandırmıştır.

Bu üslupta cümleler kısadır ve cümleyi oluşturan kelimeler büyük ölçüde isim ve fiillerden ibarettir. Devrik cümle kullanımı yaygındır.

Resmî üslup çerçevesinde kaleme alınan metinlerde ilgili alanın belli kavramları ve kalıplaşmış yapıları kullanılır. Kadı sicilleri, tahrirler ve fetvalar gibi hukuk metinlerinde gelenekselleşmiş bir biçim vardır.

Şiir mahiyeti icabı didaktik olmaya direnç gösterir. Nesirse doğası gereği açıklıktan yanadır ve bilgi verme, tecrübe aktarma, yol gösterme, teklif etme, telkinde bulunma ve çözüm önerme nesir için bir meziyet olarak göze çarpar ve onun değerini yükselten bir araçtır. Bu tavır, XVI. yüzyıldan itibaren değişmeye başladı ve bir düşünceyi yayma aracı olan nesir, sanat gösterme aracına dönüştü, bunu gerçekleştirmek için de şiire ait özelliklere yaslanmaya başladı.

XVI. yüzyılın büyük tarihçileri olarak en başta Kemal Paşazade, Hoca Sadettin, Lütfi Paşa, Gelibolulu Âlî ve Selanikî Mustafa’yı saymak gerekir.

Lutfi Paşa, asıl Âsafname ile tanınmıştır. Bu eserde iyi bir devlet adamının özellikleri anlatılır.

Mustafa Çelebi, Tabakatü’l-Memalik fi Derecati’l-Mesalik adını taşıyan tarihinde Kanunî devri olaylarını anlatır. Çok geniş tutulan bu eserin sadece otuzuncu cildi temize çekilmiştir. Eser, sadece olayları anlatmakla kalmayıp Osmanlı toplumsal yapısı hakkında da bilgiler vermektedir

XVI. yüzyılın dil, üslup ve muhteva özellikleri açısından en dikkate değer tarihlerinden birini Gelibolulu Mustafa Âlî yazmıştır. Âlî’nin eseri, Künhü’l-Ahbar adını taşır. Türkçe bir genel tarih olan eser, uzun bir mukaddime ve yazarın rükn adını verdiği dört bölümden meydana gelir.

A,B,C,D seçenekleri Münşeat Mecmuları bölümünde anlatılan konuya dair özellikler olup sadece E seçeneği ‘Şair Tezkireleri’ne ait bir özelliktir.

Kelile ve Dimne tercümelerinden Filibeli Alaattin Ali Çelebi’nin, Hümayunname adlı eseri çok okunan kitaplardandır. XVI. yüzyılda şerh ve tercümleriyle dikkat çeken yazarlardan biri, Şerh-i Mesnevi, Şerh-i Divan-ı Hafız gibi eserleriyle tanınan Mustafa Şemî’dir. Bir diğeri Bahrü’l-Ma‘arif sahibi Gelibolulu Sürurî’dir. Bunlardan başka Sudî Efendi’nin Hafız Divanı Şerhi ve Celalzade Salih Çelebi’nin Cevamiü’l-Hikâyat’ı dönemin en dikkate değer mensur eserlerindendir.