XVI. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

XVI. yüzyıl divan şairleri sadece aşk ve macera konularını değil, dinî-tasavvufi konuları işlerken de Genceli Nizamî’nin yolunu takip ederler. Doğru cevap B dir.

Dinî-mistik konuların işlendiği eserler arasında en dikkate değer olanı ise Azerî İbrahim Çelebi’nin 3140 beyitlik Nakş-ı Hayal adlı mesnevisidir. doğru cevap D dir.

Lamiî Çelebi’nin Gûy u Çevgân adlı mesnevisini de hem aşk hem de tasavvuf konulu mesneviler arasında saymak mükündür. Fars şairi Ârifî’nin aynı adı taşıyan eserinden ilhamla alegorik bir tarzda yazılan mesnevi, gûy ile çevgân arasındaki ilişkiye dayanır. Gûy, sevgiliyi sembolize ederken, çevgân ise onun tarafından eziyet edilip kovulan ama her seferinde tekrar sevgilisine dönen âşığı karşılar. Doğru cevap A dır.

Sivasî’nin bir diğer mesnevisi de Heşt-Behişt’tir. 1584 yılında yazılan ve yaklaşık 2300 beyitlik eser, dört bölümden oluşmaktadır. Bu dört bölümün her biri iki alt bölüme ayrılmıştır. Mesnevi, ayet ve hadislerin ışığında adil hükümdarların, bilgilerini eyleme dökebilen bilginlerin, cömert zenginlerin, tevekkül sahibi fakirlerin durumlarını ele almıştır. doğru cevap C dir.

Osmanlı padişahlarının yapıp ettikleri, icraatları mesnevilerin konusu olur. Fatih döneminden itibaren şahname niteliğinde metinlerin ortaya çıktığı görülür. Bu tür eserler, saray tarihçiliğinin ilk örnekleri sayılabilir. doğru cevap E dir.

Tatavlalı Mahremî (ö.1535) ise Şehname’sinin birinci bölümünde II. Bayezit’in seferlerini, ikinci bölümünde Yavuz Selim’in İran ve Mısır seferlerini, son bölümde de Belgrat ve Rodos seferlerine kadar geçen olayları anlatır. doğru cevap C dir.

İlk örnekleri XVI. yüzyılda görülmeye başlayan şehrengizler, Fars edebiyatındaki “şehrâşûb” türündeki eserlerden hareketle Türk edebiyatının ürettiği bir şiir türüdür. Şehrengizlerde bir şehrin güzelleri ve güzellikleri övülür. Mesihî ve Zatî’nin Edirne için yazdıkları şehrengizler bu türün ilk örnekleridir. Doğru cevap A dır.

Lamiî, Bursa Şehrengizi’ni 1522 yılında yazmıştır. Şehrengiz, bir münacâtla başlar. Şair, Allah’ı ululadıktan sonra Hz. Peygamber’i över. On beş beyitlik giriş bölümünü Uludağ’ın övgüsü izler. Bu bölümü medrese ve tekkeler izlemektedir.Tarih boyunca Bursa denince akla hep kaplıcaları gelmiştir. “Hüdayî Hamamlar” başlığı altında bunları ele alıp değerlendirir. Doğru cevap B dir.

Molla Maşîzâde Fikrî Dervîş’in yazdığı bu eser, 1504 beyitten oluşmaktadır. Şairin Edirne ve İstanbul’da yaşadığı bir aşk hikâyesini anlattığı bu eseri, bir sergüzeştname veya hasbihâl olarak kabul edilebilir. Doğru cevap E dir.

Mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan türlerden biri de sakinamelerdir.  Örnekleri XVI. yüzyıldan itibaren görülmeye başlayan sakinameler, eğlence meclisine ait terminoloji ile yazılırlar. Anadolu sahasında türün ilk örneği, Edirneli Revânî (ö. 1524) tarafından İşretnâme adıyla verilmiştir. Doğru cevap D dir.

Anadolu sahasında ilk Türkçe nazire olarak kabul edilen eser, Ahmed-i Rıdvan’ın Mahzenü’l-Esrar’ıdır.

Lamiî Çelebi’nin Gûy u Çevgânadlı mes­nevisini de hem aşk hem de tasavvuf konulu mesneviler arasında saymak mümkündür.

Dinî-tasavvufî mesneviler konusunda Şemsettin-i Sivasî’nin ayrıcalıklı bir yeri vardır. Çünkü o, bütün mesnevilerinde dinî ve tasavvufî konuları işlemiştir.

Şemsettin-i Sivasî’nin iyi ve kötü ahlak üzerine yazdığı Mir’atü’l-Ahlakve Mirkatü’l- Eşvâkadlı bir mesnevisi vardırbir diğer mesnevisi de Heşt-Behişt’tir..Menakıb-ıİmam-ı Azamadlı eser Şemsettin-i Sivasî’nin bir diğer mesnevisidir. Fütuhat-ı Selimiye Şükrî-i Bitlisî’nindir.

Gazavatname türünde yazılmış mesnevilerin ilk örnekleri II. Bayezit devrinde yazıl­mıştır.

Yönetici zümrenin doğum, sünnet ve evlenme gibi mera­simleri edebî eserlerin imkânları çerçevesinde sûrnamelerde işlenir.

Nalan u HandanMuyî’nin hasbihâl tarzında yazmış olduğu bu mesnevi, Olay örgüsü bir rüya motifiyle başlar.

Bursalı Celilî’nin konu bakımından orijinal özellikler gösteren eseri de Meheknameadlı mesnevisidir. Altın, gümüş, mihenk arasında geçen bir hikâyeyi konu edinir. Şair burada Şair burada kendi hâlini anlatmış, değerinin bilinmediğini sembollere yüklediği anlamlar üzerinden anlatmaya çalışmıştır.

Anadolu sahasında türün ilk örneği, Edirneli Revânî (ö. 1524) tarafındaN İşretnâme adıyla verilmiştir.

Hayretî’nin mesnevi nazım şekliyle ya­zılmış bir “sakiname”si vardır. Bu konuda Fuzulî de  Sakiname/ Heft Camisim­leriyle bilinen kaleme almıştır. Fevrî’nin Sahbanameadlı sakinamesi ile Taşlıcalı Yahya Bey’in “sakiname”si dönemin bu konuda yazılmış önemli eserleri arasındadır.