XVI. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Remil: Kum. Sayılarla ve kum taneleriyle fal bakma, bir takım işaretler ve sayılar kullanarak gaipten haber verme oyunu.

Manevi Zati'nin eserlerinden değildir?

N’oldun inlersin felek hercâyi cânânun mı var
Seyr ider her menzili bir mâh-ı tâbânun mı var

Diliçi çevirisi: Felek, ne oldu [sana] inliyorsun? Uçarı bir sevgilin mi var? Her yeri dolaşan bir parlak ayın mı var?

Gerçek adı Mehmet, lakabı ise Bekâr Memi olan şair Hayalî'dir.

Başumda mûy-ı jûlîde tenümde tâze dâğum var
Melâmet mülkinün sultânıyam tûğum otağım var

Diliçi çevirisi: Başımda karmakarışık saç, bedenimde taze yaram var; kınanmışlık ülkesinin sultanıyım, tuğum ve otağım var.

Ol serv-i hoş-hırâmı tenhâ bulup ne çâre
Ol bî-karâr öyle ben şerm-sâr böyle

Diliçi çevirisi: O güzel yürüyüşlü serviyi yalnız bulmak ne mümkün! O kararsız öyle, ben utangaç böyle.

Leblerün gonca yanağun gül-i handân olmuş
Hüsnün ey serv-i sehî tâze gülistân olmuş

Diliçi çevirisi: Ey düzgün boylu selvi, güzelliğin taze gülbahçesi olmuş; dudakların goncaya, yanağın açılmış güle dönmüş.

Muamma: Anlamı gizli, güç anlaşılır söz, bilmece. Edebiyatta bir ad sorulacak şekilde düzenlenmiş manzum bilmece.

Hayalî’nin bilinen tek eseri Hayalî Divanı'dır.

Hasret-i la‘lün ile cân virür Emrî sanemâ
Gözleri kan akıdur üstine giryân olmuş

Diliçi çevirisi: Ey put gibi güzel, Emrî senin dudağının hasretiyle can verir. Ağlayan gözleri üstüne kan akıtır

Anadolu’da Necatî’nin şiirlerinde belirginleşen yerlilik arzusu ve günlük konuşma dilinin şiirsel işlev yüklenerek kullanımı Zatî tarafından devam ettirilir. Sadece hayat hikâyesiyle değil, şiirleriyle de Necatî ile Bakî arasında köprü konumundadır. Necatî’nin desteğini gören Zatî, başta Bakî olmak üzere devrin pek çok yetenekli genç şairine kılavuzluk etmiştir. Doğru cevap C’dir.

Rumeli duyuş ve söyleyişini Osmanlı şiirine taşımış olup onların eserlerinde görülen dünyaya karşı mesafeli duruş, samimi eda, yerlilik arzusu ve tasavvufî heyecan, Hayalî’nin şiirlerinin de en belirgin özelliklerinden biridir. Doğru cevap B’dir.

XVI. yüzyılda vakıf işlerine bakma görevine “Tevliyet” denirdi. Şair Zatî, II. Bayezit tarafından şiirleri beğenilerek kendisine tevliyet verildiği halde padişahın şairlere dağıttığı salyâne [yıllık] ve diğer gelirlerle yetinerek İstanbul’da kalmayı tercih etmiştir. Doğru cevap A’dır.

Medrese eğitimini tamamlayınca Gelibolu ve İstanbul’da müderris olarak uzun süre görev yapan Nevî, III. Murat tarafından şehzade hocası olarak görevlendirilir. Doğru cevap E’dir.

Nevî’nin biricik oğlu Atayî, babasının otuzun üzerinde eser kaleme aldığını belirtir. Müderris kimliğiyle yazdığı eserler arasında özellikle çeşitli bilim dallarından söz eden ansiklopedi niteliğindeki Netayicü’l-Fünün’u ilgi görmüş, çok okunmuştur. Doğru cevap D’dir.

Emrî, divan şiiri geleneği içinde daha çok muamma şairi olarak tanınır. Öyle ki bu türde, İran’lı şairleri geçecek kadar başarılı olan Emrî’nin muammalarının çözümünü içeren müstakil eserler kaleme alınmıştır. Doğru cevap D’dir.

Nevî’nin kasideleri arasında bilhassa Şehzade Mehmet’in sünnet düğünü vesilesiyle yazdığı “suriyye” meşhur olmuştur. Hocalığını yaptığı şehzadelerin öldürülmeleri üzerine yazdığı mersiyeler de ilgi görmüştür. Doğru cevap B’dir.

Divan edebiyatı şiirlerinde sıkça kullanılan “bîm” kelimesi Farsça kökenli olup korku ve tehlike anlamlarına gelmektedir. Doğru cevap C’dir.

Resim anlamına gelen “nigâr” kelimesi, istiare yoluyla sevgili ve resmi gibi güzel anlamında kullanılmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Emrî’nin adı Emrullah olup Edirne’lidir. Emrî’nin ailesi hakkında kaynaklarda bilgi yoktur. Edirne ve İstanbul’da tevliyet görevini yürüten Emrî, hayatı boyunca devletin ileri gelenleriyle yakınlık kurmaktan uzak durmuş, kimseye övgü şiirleri yazmamış, yoksul bir hayat sürmüştür. Doğru cevap A’dır.