XVI. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Fuzulî’nin haklı şöhretine rağmen hayat hikâyesinin ayrıntıları fazla bilinmez. Osmanlı şair tezkirelerinde onun hakkında verilen bilgiler oldukça sınırlıdır. Bunda Fuzulî’nin hayatı boyunca Bağdat ve Kerbela çevresinde yaşaması, İstanbul’a hiç gelememesi, yani biraz gözden ırakta kalması etkili olmuştur.

Fuzulî’nin asıl adı Mehmet ve babasının adı ise Süleyman’dır. Kaynaklar, bilginliğinden ötürü ondan Mevlana Fuzulî diye bahsederler.

1508 yılında Bağdat, Şah İsmail’in eline geçince Fuzulî, Beng ü Bade adlı küçük mesnevisini ona takdim etmiştir.

1534 yılında Kanunî, Bağdat’ı fethettiğinde Fuzulî bu fethi tebrik amacıyla padişaha uzun bir kaside sunmuş ve sonunda da; “Geldi burc-ı evliyâya pâdişâh-ı nâmdâr” (Şanlı sultan, büyük velilerin yattığı Bağdat’a geldi) dizesini tarih düşürmüştür.

Ehl-i beyt: Hz. Muhammed'in kızı Hz. Fatma, damadı Hz. Ali ve onların evlatlarının dahil olduğu ailesi.

Fuzulî’nin şiirlerinde okuyucu ile bütünleşen ve onu etkisi altına alan yalın ve içten bir söyleyiş tarzı vardır.

Fuzulî’nin eserlerinde Türkçe, insan duygularını en ince ayrıntılarına kadar ifade
edebilecek sihirli bir kemana dönüşür.

Fuzulî, üç dilde şiir söylemiş ve farklı alanlarda eser vermiştir. Onun Arapça şiirleri orta seviyededir. Buna karşın Farsça şiirlerinde tıpkı Türkçe şiirleri gibi üstün bir kabiliyet sergilemiştir.

Cönk: Halk şairlerine ait şiirlerin toplandığı defterler. Genellikle ince ve uzun bir dikdörtgeni andırdığı için “dana dili” de denir.

Tazmin: Bir şairin, başkasına ait bir mısra yahut beyti alıp kendi
şiirinde aynen kullanmasına tazmin denir.

Kanunî devrinde el üstünde tutulan Bakî’nin hayatı daha sonraki üç hükümdar, yani II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet devirlerinde inişli çıkışlı bir seyir izledi. II. Selim’e tahta çıkışını tebrik maksadıyla bir cülusiye takdim etmiştir.

Bakî, hem gazel hem kaside tarzında başarılı örnekler vermiştir. Nitekim kendisi de şu beytinde, her iki alanda da söz sultanı olduğu iddiasındadır:

"Bu devr içinde benüm pâdişeh-i mülk-i suhen
Bana sunuldı kasîde bana verildi gazel"

"Bu çağın söz sultanı benim. Gazel ve kaside söyleme yetkisi bendedir" anlamına gelmektedir.

Fuzulî’nin haklı şöhretine rağmen hayat hikâyesinin ayrıntıları fazla bilinmesi ve Osmanlı şair tezkirelerinde onun hakkında verilen bilgiler oldukça sınırlı olmasının sebebi hayatı boyunca Bağdat ve Kerbela çevresinde yaşaması, İstanbul’a hiç gelememesidir.

Kesin olmamakla beraber Fuzuli'nin Kerbela'da öldüğü düşünülmektedir.

Abartılı ve ağır sanatlı bir dil Fuzulî’nin şiirlerinin belirgin özelliklerinden biri değildir.

Fuzulî daima gündemde kalmasını insanlığın ortak duygu ve düşünceleri olan aşk, ıstırap, dünyevi zevk ve zenginliklerin boşluğu ve hiç kimsenin pençesinden kurtulamayacağı ölüm düşüncesi gibi, evrensel ve asla modası geçmeyen temaları işlemesine borçludur.

Fuzuli'nin en fazla ilgi duyduğu ve birçok şiirine nazire yazdığı şair Ali Şir Nevayî'dir.

Bakî’yi çekemeyenlerin ona “Gurabzade: Kargazade” diyerek sataşmasının sebebi Sesinin çirkin olmasıdır.

Bakî'nin şiirlerinde coşkun ilhamlar çoklukta değildir

Bakî İstanbul'da doğmuş ve büyümüştür.

Yalın bir dil Baki'nin şiirinin özelliklerinden biri değildir.

Kanun-i Sultan Süleyman'ın ltifatına nail olmuş ve  sultanu’ş-şuara (şairler sultanı) unvanını almıştır.