XVI. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 2

Anadolu sahasında türün ilk örneği, Edirneli Revânî (ö. 1524) tarafından İşaretnâme adıyla verilmiştir. 694 beyitlik mesnevi, aruzun “mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün” kalıbıyla yazılmıştır. Başarılı bir eser olması dolayısıyla kendinden sonraki bu tür eserlere örnek olmuştur.

Tahmis nazım şekliyle yazılan Camî’nin Manisa Şehrengizi ile muhammes nazım şekliyle kaleme alınan Ravzî’nin Edincik Şehrengizi bunlardandır.

Ebkâr-ı Efkâr Molla Maşîzâde Fikrî Dervîş’in yazdığı bu eser, 1504 beyitten oluşmaktadır. Şairin Edirne ve İstanbul’da yaşadığı bir aşk hikâyesini anlattığı bu eseri, bir sergüzeştname veya hasbihâl olarak kabul edilebilir.

Meşairü’ş-Şuara adlı eser Âşık Çelebi tarafından yazılmıştır.

Bu yüzyılda bilgin biyografileri de müstakil çalışmalara dönüşür. Türün ilk örneği, Taşköprî-zade İsamettin Ahmet tarafından Arapça olarak yazılmıştır. Tam adı Şakayıku’nNu’maniyye
fi Ulemai’d-Devleti’l-Osmaniyye olan biyografik eser, bilim dünyasında Şakayık’un-Nu’maniyye veya daha kısa olarak Şakayık olarak tanınır. Bilginler ve şeyhleri tanıtmak amacıyla kaleme alınan bu eser, gerek yazılmış olduğu XVI. yüzyılda ve gerekse takip eden asırlarda büyük ilgi ve rağbet görmüş, esere pekçok tercüme ve zeyil (ek) yazılmıştır. Şakayık’ın XVI. yüzyılda yapılmış en meşhur tercümesi Mecdî Mehmet’e aittir.
Eseri, Hadayıku’ş-Şakayık adıyla Türkçeye kazandıran Mecdî’nin çalışması bir tercümenin ötesinde ve aslının genişletilmiş bir örneği durumundadır.

Lütfi paşa XVI.yy tarih yazarlarındandır.  Tevarih-i Âl-i Osman adlı tarihinden başka, bir de vezirlerin el kitabı denilebilecek tarzda düzenlenmiş Âsafname’yi yazmıştır.

Tarihler dışında müstakil biyografi kitabı olarak kaleme alınan ilk eser Lamiî’nin, Nefahatü’l-Üns’ün tercüme ve zeylini ihtiva eden Fütuhu’l-Mücahidin li Tervihi Kulubü’l-Müşahidin (y.t.1520) adını taşıyan eseridir.

XVI. yüzyılın dil, üslup ve muhteva özellikleri açısından en dikkate değer tarihlerinden birini Gelibolulu Mustafa Âlî yazmıştır. Âlî’nin eseri, Künhü’l-Ahbar adını taşır. Türkçe bir genel tarih olan eser, uzun bir mukaddime ve yazarın rükn adını verdiği dört bölümden meydana gelir. Bunların içinde ilk üç rükn, Osmanlılara gelinceye kadar genel tarihî bilgiler verir. Eserin asıl bölümü dördüncü rükn, yani Osmanlılarla ilgili kısımdır. İki ciltten ibaret olan bu bölüm, Osmanlıların ortaya çıkışından l589 tarihine kadar meydana gelen olaylardan, devlet adamlarından, şeyhlerden, bilginlerden ve şairlerden söz eder. Çok yönlü bir yazar olan Âlî, tarihçiliği yanında çağının iyi şairlerinden ve nesir ustalarındandır.

Eserin çeviri olup olmaması mensur üslubuna dair bir emare değildir.

Lamiî Çelebi iyi eğitim görmüştür. Ahaveyn olarak tanınan Karamanlı Ahmet ve Mehmet Efendiler ile Fenarizade gibi dönemin tanınmış bilginlerinden ders almıştır. Çağının geçerli ilimlerini, Arapça ve Farsçayı çok iyi öğrendiği yazdıklarından bellidir.

Lamiî’nin Timurlu kültür çevrelerine ilgi ve alakasının oluşmasında ilk katkısı olan sanatkâr Nakkaş Ali"dir.

Lamiî’nin mistik kişiliğinin biçimlenmesinde etkisi olan Emir Buharî"nin daha sonra onun Ali Şir Nevayî-Molla Camî gibi şairlere yönelmesine neden olmuştur.

Çelebi’nin biyografi kitaplarında “Camî-i Rûm” diye nitelendirilmesinin nedeni Molla Camî’nin eserlerini Türkçeye tercüme etmesidir.

Lamiî Çelebi"nin nazmının nesrinden üstün olduğu söylenemez.

Gelibolulu Âlî, çok gazel yazan şairlerden olmakla birlikte çağının en çok gazel söyleyen şairi değildir.  Edirneli Nazmi ve Muhibbi'nin daha fazla gazeli vardır.

Çeşmî Gelibolulu Mustafa Âlî’nin ilk şiirlerinde kullandığı mahlası ifade etmektedir?

Vezirlik Âlî’nin bilinen resmî vazifelerinden birisi değildir.?

Ruhî’nin edebiyat tarihi içindeki yerini belirleyen en önemli özelliği sosyal içerikli terkib-bendi olmasıdır.

Nefî"nin, Bağdatlı Ruhi"nin terkib-bendine nazire söylemesi sözkonusu olamaz.

Okuyucu ve dinleyicileri bilgilendirmek amacıyla didaktik bir tarzda yazılmış oması “Aşk ve Macera Mesnevileri”nin genel nitelikleri arasında yer almamaktadır.