XVI. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 11

Gelibolulu Âlî çeşitli alanlarda, irili ufaklı manzum ve mensur olarak elliden fazla eser vermiştir. Hemen hemen her türde ve konuda eser sahibidir. Osmanlı coğrafyasının pek çok şehrinde bürokrat olarak görev yaparken gözlemlerini ve birikimini kaydetmeyi ihmal etmeden ve hatta kimi zaman hiç ertelemeden kaleme almıştır. Tarih ve biyografi [Künhü’l-Ahbar, Nusretname, Menakıb-ı Hünerveran], münşeat [Menşeü’l-İnşa ve Münşeat], menkıbe [Mirkatü’l-Cihad], siyasetname [Nasihatü’s-Selatin], tercüme ve çeşitli konularda yazdığı risalelerin yanında divanları vardır.

Vamık u Azra -- Lamii Çelebi'nin eseridir.

Bağdatlı ruhi Bağdat'ta değil  Şam'da vefat etmiştir. Diğer bilgiler doğrudur.

Lamiî Çelebi, şair ve yazar olarak II. Bayezit döneminde adını duyurmaya başlamışsa da asıl şöhretini Yavuz Sultan Selim döneminde kazandı. 1509’da kaleme aldığı Hüsn ü Dil adlı eserini Yavuz Selim’e takdim edince kendisine otuz akçelik yevmiye ve maaş bağlandı.

Lamiî Çelebi’nin eserlerinde tasavvufi bilgi ve kültür önemli bir yer tutar. Erken yaşlarda Bursa’nın manevi ikliminden etkilenerek tasavvuf yoluna meyletmiş, devrinin tanınmış mutasavvıflarından Emir Ahmed Buharî’ye bağlanmıştır. Onun aracılığıyla Nakşibendi tarikatına girmiş ve tasavvuf terbiyesinden geçmiştir. Belki de bu vesileyle kendisi gibi Nakşi olan Abdurrahman Camî ile tanışmış, onun fikirlerinden fazlasıyla etkilenmiştir. Onun pek çok eserini Türkçeye çevirerek “Camî-i Rum” lakabını almıştır.

Divan şiirinin bütün imkânlarını kullanır. Gazel biçiminde övgü şiirleri söyler. Gündelik hayatın ayrıntılarını; beklentilerini, düş kırıklıklarını gazel biçiminde ifade eder. Aruzun imkânlarını yoklar. Bu bakımdan şiirlerinde yirmi dört farklı aruz kalıbı kullanır.

Diğerleri doğru bilgidir.

Gelibolulu Âlî çeşitli alanlarda, irili ufaklı manzum ve mensur olarak elliden fazla eser vermiştir. Hemen hemen her türde ve konuda eser sahibidir. Osmanlı coğrafyasının pek çok şehrinde bürokrat olarak görev yaparken gözlemlerini ve birikimini kaydetmeyi ihmal etmeden ve hatta kimi zaman hiç ertelemeden kaleme almıştır. Tarih ve biyografi [Künhü’l-Ahbar, Nusretname, Menakıb-ı Hünerveran], münşeat [Menşeü’l-İnşa ve Münşeat], menkıbe [Mirkatü’l-Cihad], siyasetname [Nasihatü’s-Selatin], tercüme ve çeşitli konularda yazdığı risalelerin yanında divanları vardır.

Divan edebiyatında Necef incisi ve Şâh-ı Necef tamlamalarıyla Hz. Ali kastedilir. Ayrıca üzeri on iki dilimli bir cins taşa da Necef taşı (dürr-i Necef) denir.

Lamiî Çelebi 878/1472’de Bursa’da doğdu. Asıl adı Mahmut’tur. Varlıklı, eğitimli ve tanınmış bir ailenin çocuğudur. Babası II. Mehmet ve II. Bayezit dönemi defterdarlarından Osman Efendi, annesi Dilşad Hatun’dur. Dedesi ise Nakkaş Ali’dir. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Lamiî Çelebi, şair ve yazar olarak II. Bayezit döneminde adını duyurmaya başlamışsa da asıl şöhretini Yavuz Sultan Selim döneminde kazandı. 1509’da kaleme aldığı Hüsn ü Dil adlı eserini Yavuz Selim’e takdim edince kendisine otuz akçelik yevmiye ve maaş bağlandı. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevabın B şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Onun için “şi‘r ü inşâyı şîr ü şeker gibi cem‘ etti” diyerek hem nazımda hem nesirde çok başarılı olduğunu vurgulayan kişi Gelibolulu Ali değil, Âşık Çelebi'dir. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap C şıkkkıdır.

Kendinden başka hemen herkesi tenkit eden Gelibolulu Âlî bile onun nesirde üstün olduğunu belirterek Şerefü’l-İnsan ve Şevahidü’n-Nübüvve’sini başarılı bulduğunu belirtir. Lamiî Çelebi’nin nesri konusundaki övgülerine rağmen şiirlerini “dalından ham koparılmış meyve”ye benzetir. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Fars şiirinde örnekleri olduğu hâlde Türk edebiyatında daha önce ele alınmayan Vamık u Azra, Vîs ü Ramin gibi mesneviler ilk defa Lamiî Çelebi tarafından yazılmıştır. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Fars şiirinde örnekleri olduğu hâlde Türk edebiyatında daha önce ele alınmayan Vamık u Azra, Vîs ü Ramin gibi mesneviler ilk defa Lamiî Çelebi tarafından yazılmıştır. Abdurrahman Camî’nin siyer türündeki Şevahidü’n-Nübüvve’sini, evliya tezkiresi türündeki Nefehâtü’l-Üns’ünü, felsefi-alegorik aşk mesnevisi Salaman u Absal’ını Türkçeye çevirmiştir. Lamiî Çelebi’nin en önemli eserlerinden biri de divanıdır. Şehrengiz-i Bursa ve Hayretname’sini de içine alan Lamiî Divanı, divan şiirinin dayandığı sanat anlayışının anlatıldığı bir dibace ile başlar ve beş defterden oluşur. Lamiî Divanı, doktora tezi olarak hazırlanmış, seçilmiş şiirler diliçi çevirileriyle birlikte yayımlanmıştır. Bu bilgi doğrultusunda A şıkkındaki Şehrengiz-i Edirne'nin yanlış olduğu görülecektir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Şair, tarihçi ve devlet adamı olarak tanınan Âlî, 948/1541’de Gelibolu’da doğdu. Adı Mustafa, mahlası ilk zamanlarda Çeşmî, sonraları Âlî’dir. Gelibolulu Mustafa Âlî olarak anıldı. Babası ticaret adamı Hoca Ahmet b. Abdullah’tır. Altı yaşında eğitime başladı. Gelibolu’da ve İstanbul’da birçok hocadan ders aldı. Önceleri müderrisliğe meylederken daha sonraları idari hizmete yöneldi. Bu bilgilerden de anlaşıldığı üzere doğru cevap B şıkkıdır.

XVI. yüzyılda tarihçi, şair, bürokrat ve aydın olarak tanınan Mustafa Âlî, dört divan
tertip etmiş, hamse oluşturacak kadar [Mihr ü Mah, Riyazü’s-Salikîn, Tuhfetü’l-Uşşak, Camiü’l-Buhur Der-Mecalis-i Sur, Mihr ü Vefa] mesnevi yazmış bir şairdir. Vîs ü Ramin mesnevisi ise Lamiî Çelebi'nin eseridir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

Âlî’nin şiirlerinde sosyal hayatın izleri görülür. Psikolojik sıkıntılarını yansıttığı hasbihâl tarzı şiirleri, İstanbul’la ilgili kasidesi, gûy u çevgân oyununu anlattığı manzumesi, işretnameleri, manzum mektubu, sevgilisi ile arasındaki münasebetleri işlediği manzumeleri, evgilisinin ölümüne düşürdüğü tarihi, ziyaret ettiği yerler için yazdığı gazelleri, hayvan mersiyesi ve şehrengizi ile farklı konulara eğilmiştir. 

Gûy u çevgân: Açık bir alanda at üzerinde, elde bulunan ucu eğri bir sopa (çevgân) ile top(gûy)a vurularak oynanan bir tür oyundur.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap D şıkkıdır.

Ruhî, en çok gazel yazan divan şairlerindendir. Divanında 1115 gazel yer alır. Gazellerinde lirik bir söyleyiş tarzı ve rintçe bir eda vardır. Bu özellik gazel nazım türünün birinci planda âşıkane olması, içkiden, sevgiliden, ayrılık ve vuslattan bahsetmesi vb. sebeplerden kaynaklanıyor olmalıdır. Ancak bu özelliğin, mahlasından da anlaşıldığı gibi onun iç dünyası ile de ilgili olduğunu belirtmek gerekir. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevabın E şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Lamiî Çelebi 878/1472’de Bursa’da doğdu. Asıl adı Mahmut’tur. Varlıklı, eğitimli ve tanın­mış bir ailenin çocuğudur. Babası II. Mehmet ve II. Bayezit dönemi defterdarlarından Os­man Efendi, annesi Dilşad Hatun’dur. Dedesi ise Nakkaş Ali’dir. Nakkaş Ali, Timurluların kültür merkezlerinde nakkaşlığı öğrendikten sonra doğduğu şehre dönüp orada sanatını icra etmiştir. Bursa’daki Yeşil Türbe ve Yeşil Cami’nin nakışları onun eseridir. Süslü at eyer­lerinin de Nakkaş Ali’nin icadı olduğu söylenir.Doğru cevap A'dır.

Lamiî Çelebi, şair ve yazar olarak II. Bayezit döneminde adını duyurmaya başlamışsa da asıl şöhretini Yavuz Sultan Selim döneminde kazandı. 1509’da kaleme aldığı Hüsn ü Dil adlı eserini Yavuz Selim’e takdim edince kendisine otuz akçelik yevmiye ve maaş bağlandı. Doğru cevap A'dır.