XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

Batı Türkçesinin gelişme tarihi içinde önemli bir yeri olan Türkî-i Basît akımı, kelime anlamı itibariyle “Basit Türkçe” demektir. Özellikle XV. yüzyıldan itibaren nesir ve nazım dilinde Arapça ve Farsça kelime ve terkiplerin yoğun olarak kullanılmaya başlandığı dikkat çekmektedir.

Tıp öğretiminin Türkçe yapılması maksadıyla 1283 (1866) yılında Cemiyyet-i Tıbbiyye-i Osmaniyye kurulmuştur. Bir yıl sonra da Mekteb-i Tıbbiyye-i Mülkiyye (1867) kurulmuş ve bu mektepte yalnızca Türkçe ders verilmesi kararlaştırılmıştır. Hüseyin Avni Paşa’nın seraskerliği sırasında Dâr-ı Şûrâ-yı Askerî (Yük- sek Askerî Şûrâ), 16 Eylül 1286 (1870) tarihli toplantısında Askerî Tıbbiyedeki dersleri de Türkçeleştirme kararı almıştır. Bu dönemde tıbbi eserlerin dilinde ve tıp terminolojisinde sistemli Türkçeleşme çalışmalarının yapıldığı görülmektedir.

Yazı dilinin sadeleştirilmesinde çok büyük hizmetleri geçmiş bulunan Münif Efendi, aynı zamanda Osmanlı alfabesinin yetersizliği üzerinde durup bunun yerine Latin esaslı alfabenin Türkçe için uygun alfabe olacağını da söyleyen kişidir.

Türk gazeteciliğinin kurucusu olan Şinasi Bey de Agâh Efendi ile birlikte çıkardıkla- rı Tercüman-ı Ahvâl gazetesinin ilk sayısına yazdığı mukaddimede yazılarının herkesin anlayacağı şekilde sade bir dille yazılacağını ifade etmiştir. Şinasi Bey gerek Tercüman-ı Ahvâl ve gerekse daha sonra çıkardığı Tasvîr-i E âr gazetelerine yazdığı yazılarında ol- dukça açık ve sade bir dil kullanmış ve Türk nesir dili içinde bir de “gazete dili” anlayışı- nın doğmasına vesile olmuştur.

Bizde Osmanlı Türkçesini konu alan dilbilgisi kitaplarının ilki Bergamalı Kadri’nin 1530’da yazdığı Müyessiretü’l-Ulûm adlı eseridir. XVI. yüzyıldan başlayarak yabancılara Türkçe öğretmek üzere yine yabancılar tarafından Türkçe gramer kitapları hazırlanmıştır.

Şinasi’nin açtığı yolda Tanzimat sonrası edebî dili asıl işlemeye başlayan Namık Kemal ol- muştur. Şinasi’nin Avrupa’ya gidişine kadar Tasvîr-i E âr’da onun yanında bulunmuş ve bir nevi Şinasi’nin çırağı olmuştur.

Tanzimat devrinin amaçladığı dilde sadeleşme ve yenileşme hedefine en çok yaklaşan isim Ahmet Mithat Efendi olmuştur. Onun eseri Tanpınar’ın deyişiyle “1870 senelerinin okuyucu kitlesinin seviyesinden başlar” ve “bir halk okuma odasıdır”. Eserlerinin çeşitliliği ve okuyucu kitlesi olarak halk kesimini hede emesi ona dilin bütün ifade renklerini kullanma fırsatı vermiştir. Onun dilin sadeleşmesi noktasında hede ediği merhaleye varma- sında elbette ki seçtiği konuların ve şahısların halk kitlesinden olmasının da büyük rolü olmuştur.

Dil Encümeni tarafından tespit edilmiş olan ve Dolmabahçe toplantılarında uygula- maları yapılan, 29 har i Yeni Türk Alfabesi bir kanun tasarısı hâlinde üç milletvekilinin imzasıyla 31 Ekim 1928’de meclis başkanlığına verilmiş, 1 Kasım 1928 tarihinde kabul edilmiştir. “Türk Har erinin Kabul ve Tatbiki Hakkındaki Kanun” adını taşıyan 11 mad- delik kanun, 3 Kasım 1928 günü de Resmî Gazetede yayımlanarak resmen yürürlüğe gir- miştir. İlk maddesi şöyledir: Şimdiye kadar yazmak için kullanılan Arap har eri yerine Latin esasından alınan ve merbut cetvelde şekilleri gösterilen har er (Türk Har eri) unvan ve hukuku ile kabul edilmiştir.

12 Temmuz 1928’de Yeni Türk Alfabesi projesinin tamamlandığı basın aracılığıyla duyuruldu.Ardından, Mustafa Kemal Paşa, çalışmaları daha yakından takip etmek ve hızlandırmak için komisyonu İstanbul’a çağırdı. Otuz altı günlük çalışmanın ardından hazırlanan kırk bir sayfalık rapor Paşa’ya takdim edildi. Raporda bu günkü har erden başka q, w, x har eri de bulunuyordu; ancak ğ, ö, ü har erine yer verilmemişti.) 6 Ağustos 1928’de Galatasaray Lisesi’nde Maarif Vekili Mustafa Necati Bey’in başkan- lığında yapılan toplantıda, Mustafa Kemal Paşa’nın işaretiyle alfabe yeniden ele alındı ve bazı değişiklikler yapılarak Türkçenin seslerini karşılayabilecek duruma getirilmeye çalışıldı. Bu çalışmalar esnasında, Arapça ve Farsça kelimelerdeki sesleri karşılamak üzere konulan har erin çıkarılmasına karar verildi. Çalışmalara Atatürk bizzat nezaret etti, teklif- lerde bulundu.

Ahmet Hikmet diğer isimlerin aksine sade bir dil kullanmıştır.

Şinasi birçok alanda olduğu gibi gazete dilinin doğmasında da ciddi katkı sahibidir

Namık Kemal yazısında galat- meşhur denilen yaygın kelimeleri değiştirmeyi değil asli şekliyle kullanmayı önerir.

Bergamalı Kadri’nin 1530’da yazdığı Müyessiretü’l-Ulûm Osmanlı Türkçesinin ilk dil bilgisi kitabıdır. Kavâid-i Osmâniyye ise 1865 tarihli ve neşredilen ilk dil bilgisi kitabıdır. Diğer eserler de sonraki tarihlerde yayımlanmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Ahmet Rasim bu isimlerden biri değildir.

Edatların kullanımında yenilik vardır, bağlaçlarla ilgili yoktur.

İlk Türkolog diyebileceğimiz ve ilk Darülfunun hocası olan Ahmet Vefik Paşa’dır.

Ebuzziya Tevfik ve Manastırlı Rıfat sade dili anlayışına bağlı yazılar yazmışlardır.

Hüseyin Siret, Servet-i Fünun şairidir.

Dilde sadeleşmeyi savunan Yeni Lisan ağır tamlamalar yerine basit kelimelerle ifadeyi savunur

Hürriyet, Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın Londra’da çıkardığı gazetedir.