XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

Batı Türkçesinin, diğer bir ifadeyle Anadolu Türkçesinin gelişme sürecini esas olarak iki
devre halinde değerlendirmek mümkündür.

İlk Devre:
Eski Anadolu Türkçesi dönemi diye adlandırılan Batı Türkçesinin kuruluş döneminde, Anadolu’da bir bakıma Türk siyasi teşekkülünün de başlangıç dönemi olduğundan dil ile siyasi yapı arasındaki mesafe henüz birbirine çok uzak değildir. Arapça ve Farsça eserler de bulunmakla beraber, Beylikler sınırları içinde yazılan dinî, edebî ve bilim konulu Türkçe eserler hep bu özelliği taşırlar. Özellikle mensur eserlerde, giriş cümlelerinde (sebeb-i telif) ifade edildiği üzere, eserin daha geniş kitlelere faydalı olmasını sağlamak, halkı eğitmek maksadı gözetildiğinden dil muhatap kitlenin özelliğine göre sade ve anlaşılır olmuştur.

Özellikle mensur eserlerde, giriş cümlelerinde (sebeb-i telif) ifade edildiği üzere, eserin daha geniş kitlelere faydalı olmasını sağlamak, halkı eğitmek maksadı gözetildiğinden dil muhatap kitlenin özelliğine göre sade ve anlaşılır olmuştur.

İlgili eser 14. yy da Aşık Paşa tarafından yazılmıştır.

Yazar ve şairlerin dil kullanmadaki becerilerini ve sanat güçlerini göstermek için başvurdukları bu yol, bazı yazar ve şairler tarafından benimsenmemiş, hatta içlerinden bazıları bu gidişe karşı bir tepki olarak anlaşılacak tarzda şiirler yazmışlardır. Bunların içinde XV. yüzyılda Tatavlalı Mahremî, Aydınlı Visalî ve Edirneli Nazmî en çok bilinenleridir. Bu üç şair, şiirlerinde özellikle Türkçe kelimeler kullanmışlar, Arapça ve Farsça kelime ve terkipler kullanmaktan kaçınmışlardır. Ancak bu şekilde yazılan manzumeler Yunus Emre, Hoca Dehhani, Necati Bey, Zati, Baki ve Fuzuli gibi şairlerin kurduğu divan şiiri diline yabancı kalmış, dolayısıyla sanat çevrelerinde pek itibar görmemiştir.

1839’da Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu adıyla ilan edilen Tanzimat Fermanı, bir bakıma, daha II. Mahmut’un saltanatı yıllarında hız kazanan değişim hareketinin bir resmî belge hâlinde duyurulması demekti.

Pertev Paşa, Münif Paşa, Kâmil Paşa ve Akif Paşa Tanzimat devri dil hareketinin önemli isimleridir ve bu aydın devlet adamları sade dil hareketinin temelini atmışlardır. Onlardan sonra Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa gibi yazarlar da dili yeniden inşa etme çabasında olmuşlar, bu amaca bağlı olarak eserler yazmışlardır.

Tanzimat devrinin amaçladığı dilde sadeleşme ve yenileşme hedefine en çok yaklaşan isim Ahmet Mithat Efendi olmuştur. Onun eseri Tanpınar’ın deyişiyle “1870 senelerinin okuyucu kitlesinin seviyesinden başlar” ve “bir halk okuma odasıdır”. Eserlerinin çeşitliliği ve okuyucu kitlesi olarak halk kesimini hedeflemesi ona dilin bütün ifade renklerini kullanma fırsatı vermiştir.

Türkler, VIII. yüzyıldan başlayarak Şamanizm, Budizm, Brahmanizm, Hıristiyanlık, Manilik, Musevilik, İslamlık gibi değişik dinlerin ve Hint, Çin, Arap ve batı gibi çeşitli kültür çevrelerinin etkisiyle birbirinden farklı 17 değişik alfabe kullanmışlardır.

Alfabe değişikliklerinin gerekçeleri üç maddede toplanabilir:
1. Din değiştirme
2. Sosyal ve siyasal durum değişikliği
3. Farklı kültür ve medeniyet ortamına geçme

15. yüzyıldan itibaren Türk edebiyatında  Arapça ve Farsça kelime ve terkipler yoğun kullanılmaya başlanmıştır. Doğru yanıt: E'dir.

Tanzimat edebiyatının ilkelerinden biri de halkın anlayacağı sadelikte edebiyat yapmaktı. Yazar Şinasi, Tanzimat döneminde yayınlanan Tercüman-ı Ahval gazetesinin mukaddimesinde "Yazılar herkesin anlayacağı sade bir dilde  olacaktır" demiştir. Doğru yanıt: A'dır.

Osmanlı Türkçesini konu alan dilbilgisi kitaplarının ilki olan "Müyessir-etü'l -Ulûm" adlı eseri "Bergamalı Kadri" yazmıştır. Doğru yanıt: B'dir.

"Ahmet Mithat Efendi", Tanzimat döneminde  imla konusu üzerine yazılarını "Medrese-i Süleymaniyye Rehnûmâ-yı Muallimîn" adlı kitapta toplamıştır. Doğru yanıt: C'dir.

"Araba Sevdası" romanını Recâizade Mahmut Ekrem yazmıştır. Doğru yanıt: D'dir.

Dil ve tarih alanındaki çalışmalarıyla memleketimizin en eski hatta ilk Türkoloğu olma sıfatını kazanmış olan kişi "Ahmet Vefik Paşa" dır. Doğru yanıt: C'dir.

İsmail Gaspıralı, Kırımlı edebiyatçıdır. Öğretileriyle Kırım halkına ışık tutmuştur. Türkçe dili üzerine çalışmaları vardır. Doğru yanıt: E'dir.

Milli Edebiyat dönemi sanatçıları içinde Cenap Şahabettin yoktur. Doğru yanıt: E'dir.

Ahmet Cevdet Paşa, ilk kez Türk yazı sistemi konusunda görüşler ortaya koymuş bir Osmanlı aydınıdır. Doğru yanıt: D'dir.

Latin alfabesi'nin seçiminde;bütün alfabeleri bir araya getirerek Türkçenin ihtiyaçlarına cevap verecek harfleri hepsinden seçmek görüşü kabul görmüştür. Doğru yanıt: A'dır.

Batı Türkçesinin, diğer bir ifadeyle Anadolu Türkçesinin gelişme sürecini esas olarak iki devre halinde değerlendirmek mümkündür: İlk devre, ikinci devre.