XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

+Ar- eki sıfatların ifade ettiği anlamlardan, o duruma dönüşmek, o şekli almak anlamlarında fiiller yapar: ağarmak, bozarmak, gövermek, kararmak, kızarmak, sararmak.

“-MadIn” eki zarf-fiil eklerinden biridir. Sıfat-fiillerden türemiş zarf-fiil ekleri gurubuna dahil olmamaktadır.

-Ar-, -dUr-, -(I)t-, -dAr, -GUr- ve -Ur- ekleri kılış bildiren geçişli fiillere geldiğinde fiildeki anlama “yaptırma” işlevi katan, fiildeki hareketin ikinci bir özneye yaptırıldığını ifade eden, geçişsiz fiillere geldiğinde bunları geçişli ve kılış bildiren fiillere çeviren ettirgenlik ekleridir. -(I)l- geçişli fiillere getirilerek fiili yapanı bilinmez hâle getirilen, yani fiili pasif/edilgen hâle sokan eklerdir.

Dönüşlülük eki -(I)n- : Dönüşlü fiil, öznenin yaptığı eylemden bizzat kendisinin “doğrudan” veya “dolaylı” olarak etkilendiğini bildirir.

Söz dizimsel olarak çokluk ifade eden sıfat unsurlarının tanımladığı kelimeler de çokluk eki alabilmektedir: altmış bin evler, iki togucalar, ikişer ruhbânlar.

‑Ar+vAn : geniş zaman – 1.teklik şahıs eki

İçinde bulunulan zamanın geniş zaman ekleriyle ifadesi Eski Türkiye Türkçesinde yaygın olup, bu bir anda ortadan kalkmamış, XVIII. yüzyıl sonlarına kadar işlevini korumuştur. Başlangıçtan beri bilhassa konuşma dilinde yaygınlaşan -yor eki XVIII. yüzyıldan itibaren daha yaygın kullanılan şimdiki zaman eki hâline gelmiştir. Bunun yanında -mAdA ve -mAKdA ekleri de şimdiki zamanın ifadesinde kullanılır.

Diğer seçeneklerde sırasıyla yer alan oŋmadık, tükenmez, göçer ve edenleri kelimeleri birer sıfat-fiildir. (y)IncA eki zarf-fiili ekidir. Esas işlevi “-a kadar” anlamıyla zamanca ve mekânca sınırlamadır. Dolayısıyla varınca kelimesi zarf-fiildir.

“dIKCA” olumlu tabanlara geldiğinde “devamlılık ve sık oluş”, olumsuz tabanlara geldiğinde ise “-madığı takdirde” anlamlarında zarf oluşturur. ‘’gün geçdükçe dahı ziyāde geçer’’

-IncA, -uban, -UbAn ve –AlI ekleri birer zarf-ffil ekidir. –An ise sıfat-fiil ekidir.