XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ

Bağdatlı Fuzuli XVI. yüzyılda şive ve gelenek doğrultusunda yazan ancak Türk şiir ve düzyazısını daha ileri taşıyarak ona çok daha görkemli bir kimlik kazandıran sanatçıdır.

Fuzuli, Türkçeden başka Arapça ve Farsça eserler yazmış olsa da esas büyük eserlerini Türkçe yazmıştır. Fuzuli’nin Türkçe Divanı, Leyla vü Mecnun mesnevisi, Şikāyetnāme olarak bilinen mektubu ve Su Kasidesi çok sevilmiştir. Arapça ve Farsçanın karşısında Türkçenin edebî bir dil olarak varlığını kabul ettiren önemli sanatçıların başında gelir.

Hayali’nin meşhur “bilmezler” redifli gazelinde geçen “Ol māhīler ki deryā içredir deryāyı bilmezler” sözü bir özdeyiş hâlinde Türkçede yaygın olarak kullanılmıştır.

Bağdatlı Ruhi, Türk edebiyatının en güzel yergi şiirlerinden sayılan terkib-i bendin sahibidir.

Arapça ve Farsça kelimeleri içeren terkiplerle kurulmuş cümleler vardır. Seci denilen iç kafiyeler yer alır. Dönemin önemli münşilerinden (inşa yazarlarından) olan Ahdi, Ferīdun Bey, Âşık Çelebi, Gelibolulu Mustafa Āli, Hoca Saadeddin, Kınalızade Ali Çelebi, Latifi gibi bir grup sanatçı bu üslubu yaygın olarak kullanan yazarlardır. Soyut ve karmaşık teşbih, istiare ve mecazlar kullanılmıştır. Ağır ve süslü bir dile sahiptir.

XVI. yüzyıl halk edebiyatı Türk dili ve kültürünün birbirinden uzak yöre ve bölgeler arasında yayılması konusunda büyük işlevlere sahip olmuştur. Kelime hazinesi, gramer şekilleri ve sanat zevki alanlarında Türkçenin belirli seviyede istikrara ve standarda ulaşmasına katkı sağlamıştır. Çeşitli dönemlerde çöğürcü, âşık, hak aşığı veya ozan gibi isimlerle nitelendirilen gezgin âşıklar aydın zümre tarafından küçümsenmiş olsa da geniş halk kitleleri tarafından büyük saygıyla karşılanmıştır. Hece vezni ile dörtlük birimi esas olarak kullanılmıştır.

XVI. yüzyılın en önemli tekke şairi Pir Sultan Abdal’dır. Batıni tasavvufi görüşlere sahip Kızılbaş Türkmenler arasında pir olarak kabul edilen Pir Sultan Abdal’ın birçok şiiri batıni görüşlere sahip Türkmen gruplar arasında çok ünlenmiş Türkçenin en çok çalınıp söylenen ilahi ve nefeslerinden olmuştur. Şairin meşhur “ağaçdandur” redifli ilahisinin ilk kıtasında görülen Türkçenin sadeliği ve işlekliği onun şiirlerinin daimiliğinin ve yaygınlığının sebeplerini de ortaya koyar.

Nef’i, Türk edebiyatının en sert hicivlerini yazan şairi olarak bilinir. Kaside alanındaki samimiliği, konu bütünlüğü ve gösterişli ses kompozisyonuyla meşhurdur. Hicviyelerinden oluşan Siham-ı Kaza isimli eserin sahibidir.

Veysi ve Nergisi, Arapça ve Farsça terkiplerle örülü üsluplarıyla süslü nesir anlayışını çok ağır seviyelere ulaştırmıştır. Veysi, Hz. Muhammed’in hayatını anlattığı ve Siyer-i Veysi olarak bilinen Dürretü’l-Tac fi-Sahibü’l-Mirac isimli eseriyle tanınmıştır. Nergisi ise Murtaza Paşa’nın Macaristan seferini anlattığı El-Vaslu’l-Kāmil ile Münşeāt isimli eseriyle tanınmıştır. Bu yazarların nesir anlayışları sonraki dönemlerde Türkçenin doğal gelişiminin dışında yapay bir üslup olarak kalmış, fazla gelişme alanı bulamamıştır.

Namık Kemal, Türk edebiyatının yenileşmesi için hem fikrî alanda hem de uygulama alanında çok çalışmıştır. Hürriyet Kasidesi, Vatan Yahut Silistre, İntibah, Gülnihal, Cezmi adlı eserlerin sahibidir.

Oğuz Türkçesi şivelerinin oluşturduğu Batı Türkçesi; Güney-Batı Türkçesi, Güney Türkçesi ya da Oğuzca olarak da adlandırılır. Batı Türkçesi; Azerbaycan, Horasan, Kaşgay, Irak, Türkmenistan, Türkiye Türkçesi ve bunların çeşitli bölgelerde konuşulan şivelerinden oluşur. Çağatay lehçesi, Doğu Türkçesi’nde yer alır.

Türk edebiyatı ve kültürünün merkezi bu dönemde kuşkusuz Osmanlı İmparatorluğunun başkenti İstanbul’dur. Bağdat, Bursa, Edirne, Kütahya, Kastamonu gibi şehirlerde edebi ve kültürel faaliyetler sürüyor olsa da çekim merkezi İstanbul’dur. Çeşitli şehirlerde yetişmiş, bilgi ve yetenekleriyle güçlerini kanıtlamış şair ve yazarlar ya resmi görevli olarak ya da kendi istekleriyle İstanbul’da toplanmış, burada yaşamaya ve eserler üretmeye başlamışlardır. XVI. Yüzyılda hüküm süren Osmanlı padişahları ve şehzadeleri sadece şair ve yazarları koruyup kollamakla kalmamış, kendileri de mahlas kullanarak şiirler yazmışlardır, kültür hayatına katkıda bulunmuşlardır.

Beyazıt (Adli), Yavuz Sultan Selim (Selimi), Sultan III. Murat (Muradi), Sultan Mustafa (Muhlisi), Kanuni Sultan Süleyman (Muhibbi) mahlaslarıyla şiirler yazmışlardır.

Şeyh Galib, XVIII. yüzyılda eser vermiş olan bir sanatçıdır. .

Kafadan atmak ( İnceleme yapmadan uydurup söylemek), kafa patlatmak ( Bir iş üzerinde çok ve yorucu bir biçimde düşünmek ), kafa tutmak ( Boyun eğmeyip karşı gelmek, diklenmek ) kafasına koymak ( Bir şeyi yapmaya kesin karar vermek ) deyimlerinde kafa sözcüğü yerine baş sözcüğü kullanılamaz. Çaresiz kalarak yaptığına pişman olmak anlamındaki kafasını taştan taşa çarpmak deyimindeki kafa yerine başını yerden yere vurmak denilebilir.

Şikâyetnâme adlı eseri mektup türünde yazılmıştır.

Basit Türkçe ( Türki-i basit )

Osmanlı aydınlarının geniş okuyucu kitlelerini düşünerek kaleme aldıkları konuşma dili özelliklerine yakın daha sade, anlaşılır ve külfetsiz nesir üslubu orta nesirdir.

Siham-ı Kaza ( Kaza Okları )

Tercüman-ı Ahval gazetesi, Türk aydınlarının çıkardığı ilk özel gazetedir. Bu gazetenin çıkarıldığı 1860 yılı aynı zamanda Tanzimat Edebiyatı Döneminin de başlangıcı kabul edilir.