XVI-XIX. YÜZYILLARDA TÜRK DİLİ
XVI-XIX. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu dışındaki Türk yazı dili ne şekillerde karşımıza çıkmaktadır?
1. Edebî Çağatay Türkçesi Yazı Dili
2. Azerbaycan Türkçesinin ağız özelliklerinin de kullanıldığı metinler (Şah İsmail Hataî, Fuzulî vb.)
3. Türkmen Türkçesinin ağız özelliklerinin de kullanıldığı metinler (XVIII. yüzyılda Mahtum Kulu)
4. Kıpçak Türkçesinin ağız özelliklerinin de kullanıldığı metinler
O güne kadar çeşitli lehçeler konuşulsa da tek bir yazı dili hâlinde devam eden Türk dili, XIII. yüzyıldan itibaren hangi yazı dili ile eserler üretmeye başlamıştır?
1. Orta Asya’da, eski edebî yazı dili geleneğini küçük farklılıklarla devam ettiren yazı dili (Harezm Türkçesi ve Çağatay Türkçesi)
2. Batıya göç eden Oğuzların kendi lehçelerine dayanarak geliştirdikleri Eski Anadolu Türkçesi (veya Eski Türkiye Türkçesi)
3. Kuzeybatıya yayılmış olan Kıpçakların lehçe özelliklerinin yer aldığı metinlerin dili (Kıpçakça)
VIII. yüzyıldan XI. yüzyıla kadar Türk dili hangi tek yazı dili ile eserler üretmiştir?
Tek yazı dili ile eserler üretmiştir. Bunlar birbirinin doğal devamı olan Göktürkçe, Eski Uygurca ve Karahanlı Türkçesidir.
XI. yüzyılda tek bir yazı dili olsa da çeşitli lehçelerin (Oğuzca, Kıpçakça, Uygurca, Kırgızca vs.) konuşulmakta olduğunu kimin eserinden öğrenmekteyiz?
Kaşgarlı Mahmut’un eserinden öğrenmekteyiz.
Çağatay Türkçesi'nin Janos Eckmann tarafından sınıflandırması ne şekildedir?
1. Klasik Dönem Öncesi (XV. yüzyılın başlarından Nevai’nin 1465’te ilk eserini yazmasına kadar)
2. Klasik Dönem (1465-1600)
3. Klasik Dönem Sonrası (1600-1921)
XVI-XIX. Yüzyıllarda Çağatay Türkçesi ilk önemli şahsiyeti kimdir?
Şibanî Muhammed Han’dır.
Bâbür Şah'ın bilinen beş eseri nedir?
Bilinen beş eseri vardır: Vekayi, Divan, Aruz Risalesi, Mübeyyen Der-Fıkh, Risale-i Vâlidiyye.
XVII. yüzyılda başlayan Klasik Dönem Sonrası'nda en tanınmış şahsiyet kimdir?
Bu yüzyılda en tanınmış şahsiyet, Hive Hanlarından Ebu’l-Gazi Bahadır Han’dır.
Ebu’l-Gazi Bahadır Han’ın elimize ulaşan çok önemli iki eseri nedir?
Şecere-i Terâkime, Şecere-i Türk.
XVIII. yüzyılın sonları XIX. yüzyılın başlarında yazılmış olduğu tahmin edilen hangi eser ayakkabıcılık mesleğinin dinî ve ahlaki kurallarını, bu mesleğin öncülerini anlatmaktadır?
Risale-i Muze Duzluk
Fuzulî kimdir?
Fuzulî XVI. yüzyıl Türk edebiyatının da en önemli şahsiyetlerindedir. Bugünkü Irak topraklarında doğmuş olan Fuzulî’nin çok iyi bir eğitim gördüğü anlaşılmaktadır. XV. yüzyılda nasıl Nevaî bütün Türk dünyasında tanınmış ve diğer şahsiyetleri etkilemişse, XVI. yüzyılda da Fuzulî aynı konuma yerleşmiştir.
Fuzuli'nin bazı eserleri nelerdir?
Türkçe Divan, Hadikatü’s-Süeda, Leyla ile Mecnun, Beng ü Bade, Su Kasidesi, Şikâyet-name onun eserlerinden bazılarıdır.
Fuzuli ekolünün devamı olan şairlerden bazıları kimlerdir?
Kavsi Tebrizî, Saib Tebrizî, Nişat Şirvanî, Ağa Mesih Şirvanî, Mevcî, Safî, Fazlî, Şakir, Mehcur, Müştak.
Çağatay Türkçesinin ortak dil olarak kullanıldığı bölgelerde yaşayan yazar ve şairlerin kendi lehçe özelliklerini de eserlerine yansıttığı metinlerden en önemlisi nedir?
Mahtum Kulu’dur
İsmail Gaspıralı'nın, 1883 yılında, Kırım’da çıkarmaya başladığı gazetenin ismi nedir?
“Tercüman”
Gaspıralı’nın ideali neydi?
Bütün Türkler arasında “Dilde, işte, fikirde birlik!” prensibini yaygınlaştırmaktı.
XVII. yüzyılda hem Osmanlı toprakları hem de başka yerlerdeki diller hakkında en ayrıntılı bilgiyi hangi eserde bulmaktayız?
Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde bulmaktayız.
Seyahatname’de en bol dil malzemesi hangi lehçe hakkında verilmiştir?
Bugün Azerbaycan Türkçesi dediğimiz lehçe hakkında verilmiştir. Evliya’nın tabiriyle o lehçe Türkmencedir.
XVII. yüzyılda Kıpçakçanın lehçelerinde hangi özelliklerin bulunur?
1. Çağatay Türkçesi ve Osmanlı Türkçesinde kelime başındaki y- ünsüzü, birçok kelimede c- şeklinde telaffuz edilmektedir: caman ‘yaman, fena’, caradan ‘yaratan, Allah’, cigit ‘yiğit’
2. Osmanlı Türkçesinde kelime başında v- şekline dönüşmüş olan (var-, vir-) ve Çağatay Türkçesinde eski şekliyle b- olarak telaffuz edilen (bar-, ber-) kelimeler Kıpçakçada b- önsesiyle telaffuz edilmektedir: barasın ‘gidersin’
3. Çağatay Türkçesi ve Osmanlı Türkçesinde /ç/ olarak telaffuz edilen ses Nogaycada /ş/ hâline gelmişti: üş ‘üç, 3’
XVIII. yüzyılda yazılmış olan Bahâdur Şâh’ın Arz-Nâmesi’nde hangi dil özellikleri bulunmaktadır?
Hem Çağatay hem de Osmanlı Türkçesinin yanında Tatarca özellikler de bulunmaktadır