XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 9

Kitabımızın 119. sayfasında verilen bilgilere göre, tüm seçenekler doğrudur. Bu nedenle çözüm E seçeneğidir.

Kitabımızın 120. sayfasında verilen bilgilere göre doğru yanıt A seçeneğidir.

Kitabımızın 122. sayfasında verilen bilgiye göre,daha çok eydür/eydir, eyitdüm, dedi, deyüp veya deyü kelimeleriyle ana cümleye bağlanan iç cümleye sahip birleşik cümleler, iç içe birleşik cümleler olarak tanımlanır. Buna göre sorunun çözümü D seçeneğidir.

Dil uyumu ancak artlık ve önlük özelliği taşıyan bazı harfler sayesinde tespit edilebilmektedir. Kaf ( ق), tı ( ط), sad ( ص), elif ( ا), medli elif ( آ), ha ( ح), hı ( خ) ve zı (ظ) harfleri kelimenin art ünlülü; te ( ت) sin ( س), kef ( ك), he ( ه) ve ze ( ز) ise kelimelerin ön ünlülü okunması konusunda yol gösterici olabilir.

Kaf ( ق), tı ( ط), sad ( ص), elif ( ا), medli elif ( آ), ha ( ح), hı ( خ) ve zı
ظ) ) harfleri kelimenin art ünlülü; te ( ت) sin ( س), kef ( ك), he ( ه) ve ze ( ز) ise kelimelerin ön ünlülü okunması konusunda yol gösterici olabilir.

Ali Şir Nevaî’den sonra Çağatay Türkçesinin en önemli şahsiyeti, Bâbür Şah kabul edilir. Temür sülalesinden Ömer Şeyh Mirza’nın oğlu olan Zahirüddin Muhammed Bâbür, büyük bir devlet adamı, şair ve bilgindir. 1483’te doğmuş, 1530’da ölmüştür. 1858 yılına kadar süren Bâbürlü İmparatorluğu’nun kurucusudur. Bilinen beş eseri vardır: Vekayi, Divan, Aruz Risalesi, Mübeyyen Der-Fıkh, Risale-i Vâlidiyye

Şibanî Muhammed Han’ın sarayındaki bilginlerden olan Muhammed Salih de önemli bir şahsiyettir. Manzum bir tarih sayılabilecek Şeybanîname adlı eseri ile tanınmıştır.

Kelime tekrarına dayanan aynen tekrarlar cümle içinde işlev bakımından niteleme sıfatı veya yer, zaman ve tarz zarfları olarak görev yaparlar.

ifadede yer alan 'ol gün ol gece' zıt anlamlı kelimeleri barındırmaktadır ve zıt anlamlı tekrar örneğidir.

Yâ ünlemi din ve devlet büyüklerine hitapta kullanılır. Yâ Hayy!, Yâ Kayyûm!, Yâ Hızr-i İlyâs!, Himâye yâ Er Sultân!, Yâ sultânım!

Rûmeli câniblerindeki - Aitlik Grubu

cümle halkı - isim tamlaması

ol gün ol gece - zıt anlamlı tekrarlar

kâh düşerek ve kâh kalkarak - bağlama grubu

yedi ise yalnızca bir sayısal ifadedir. sayı grubu olması için en az iki farklı sayının birleşimi olmalıydı.

Batı Türkçesinin sözdizimi (sentaksı), Türkçenin genel sözdizimi yapısı olan özne + tümleç + yüklem dizisi içinde oluşur.

Osmanlı nesir dilinde çok yaygın olmasa da birleşik cümle yapılarında cümle içi kafiye (seci) söyleyişe şiirsellik kazandırmak amacıyla kullanılan bir üslup özelliğidir.

İsim cümlesi, yüklemi isim kökenli olan cümlelere verilen addır. E seçeneğinde bunun bir örneği olan 'var' isim köklü kelime yer almaktadır.

Basit Cümle: Yan cümleye sahip olmayan tek yüklemli cümlelerdir.
Ör: Elbette şimdi bir arbedemiz geçer.

İlgili cümle iç içe birleşik cümledir. 'Benden emin ol.' cümlesi diğer cümlenin içine geçmiştir.

Devrik Cümle: Elimizdeki yazılı belgelere göre devrik cümle çok başvurulan cümle üslubu olmasa da konuşma dilinde daha çok rastlanır.
Ör; Bre gider, hey Şânî Efendi bu sözü.

Batı Türkçesinin, diğer bir ifadeyle Anadolu Türkçesinin gelişme sürecini esas olarak iki
devre halinde değerlendirmek mümkündür.

İlk Devre:
Eski Anadolu Türkçesi dönemi diye adlandırılan Batı Türkçesinin kuruluş döneminde, Anadolu’da bir bakıma Türk siyasi teşekkülünün de başlangıç dönemi olduğundan dil ile siyasi yapı arasındaki mesafe henüz birbirine çok uzak değildir. Arapça ve Farsça eserler de bulunmakla beraber, Beylikler sınırları içinde yazılan dinî, edebî ve bilim konulu Türkçe eserler hep bu özelliği taşırlar. Özellikle mensur eserlerde, giriş cümlelerinde (sebeb-i telif) ifade edildiği üzere, eserin daha geniş kitlelere faydalı olmasını sağlamak, halkı eğitmek maksadı gözetildiğinden dil muhatap kitlenin özelliğine göre sade ve anlaşılır olmuştur.

Özellikle mensur eserlerde, giriş cümlelerinde (sebeb-i telif) ifade edildiği üzere, eserin daha geniş kitlelere faydalı olmasını sağlamak, halkı eğitmek maksadı gözetildiğinden dil muhatap kitlenin özelliğine göre sade ve anlaşılır olmuştur.

İlgili eser 14. yy da Aşık Paşa tarafından yazılmıştır.