XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 7

ubûr etmek “geçmek” Hân hazretleri karşu tarafa ubûr etdi.
Bu nehreyni niçe bin belâ ile ubûr etdik.
Varna’dan gemiyle Tarabefzûn’a geçüp oğlu Süleymânı kâ’im-makâm edüp…
Andan şehrin bâzârı kurbundan ubûr edüp niçe büldân ve kurâları reyy ederek bu İzmit sancağından geçüp Kocaili sancağında İrva nâm kasabada Karadeniz’e mahlût olur.
Sultân Murâd Hân Revân’a giderken bu çaydan geçüp serâperdesi zemîninde bir soffa
binâ olunmuş, hâlâ âsârı zâhirdir.

câmi‘in yemîn ü yesârında birer tabakalı seng ile bünyâd olunmuş minâre-i âliyeleri
var…
Kırkçeşme’den aşağı Necâtî sokağının sağ ve sol taraflarında hâneler içinde…

tilâvet etmek “okumak”
Eş‘âr-ı belîği tilâvet edince cümle hâzırûn hayr du‘â edüp Fâtiha-ı kilidi tilâvet etdiler.
İbtidâ ezân-ı Muhammedî’yi Sultân Mehemmed tilâvet edüp…
Emr-i pâdişâhîyi tilâvet edüp mefhûmu ma‘lûmları olunca…
Sultân Murâd Hân-ı Râbi‘ Kur’ân-ı azîm okudup…
Bu âyeti rehâvî makâmında okuduklarında âdem hayrân olur.
Tıflî Çelebi, Murâd Hân huzûrunda Şâhnâme okudukda şâhları dil-şâd ederdi.
Ve hakîr Simyon’a Şâhidî Lügatı’n okudurdum.

İslami ve tasavvufi kültürün önemli bir özelliği olan alçakgönüllülük anlayışı konuşucunun kendisini ifadesinde çok açık görülür. Konuşucu kendisini birinci tekil şahıs “ben” yerine sık sık hakîr, bende “kul, köle”, bendeniz “kulunuz, köleniz” gibi alçakgönüllü ve dervişane niteliğe sahip sıfatlarla belirtir:
Bu hakîr şehzâdeleri dahi ziyâret edüp anınçün şehr-i Sivas ziyâretgâhında tahrîr
olunup…
Hemân Murtezâ Paşa hakîre eyitdi…
Ammâ bu hakîr görmedim.

XIX. yüzyılda Batı dillerinden “milyon” kelimesi gelmeden önce yüz binin üzerindeki sayılar kerre kelimesiyle yüz binin katları şeklinde sıfat tamlaması/grubu içinde söylenmiştir:
Taraf-ı pâdişâhîden vezîrinin hâssı on iki kerre yüz bin ve on dörd bin altı yüz akçedir.
(1214600)

İçinde iç cümle dediğimiz aktarma cümlesi bulunan dolaylı anlatımlarda dé- (dédi, déyü/
deyü, vb) ve eyit- (eyitdi, vb) fiilleri iç cümleyi ana cümleye bağlamada kullanılır:
“Evliyâm! Bilir misin? Engürü vilâyeti yanında Balıkhisâr köyünde ol kış günü bizi
basdığın zamân senden aceb cân kurtardık, aceb gâfil idik. Avretler gibi âteş başında otururduk. Ol zamân senden cân kurtardık ammâ şimdi bu Hasan Ağa devletinde cân kuşu
uça gibi Evliyâ Efendi” dedi. Hasan Ağa eyitdi: “Ya beğim! Bizim Evliyâ Çelebi’yi bilir misin” dedikde Haydaroğlu eydür: “Engürü yanında bir gün on iki atlı ile bir köyde âteş başında otururduk. Bunlar elli atlı bizi basup Allah’a şükür bunlar el kaldırmadılar. Aklımız
başımızdan gidüp bir géce bunlar ile cân sohbetleri edüp Evliyâ Çelebi’ye çakmaklı tüfenk
ve üç yüz altun verüp ol géce safâlar etdik” deyü Haydaroğlu ağladı.

Rica, İmdat ve Kabul
Âkıbetin hayr olsun. Kabûl etdim.
Bre meded, ayağım.
El-amân ey güzîde asker-i Âl-i Osmân!
Eyle olsun.
Evlâdın Mustafâ başiyçün olsun mâlımı alup kuşça cânım âzâd eyle.
Meded Sultânım! Hemân bana mektûblar veriniz. Biz de ordunuzda bulunalım.
Paşaya bir muhabbetnâmeniz ihsân edüp bu ma‘zûllığında mahzûn kalbini dilşâd ve
vîrân gönlünü âbâd édün.
Sultânım! Atlarım yoruldu. Üç küheylân ihsân eyle.

Beddua, Azarlama, Kızma ve Tehdit
Alıkon şu gidiyi.
Ayâ ol günü görem mi ki ol a‘mâ Şemseddîn Muhammed’üŋ meyyit namâzın kılam.
Benim paşamın kethüdâsı uğuruna iki bin kisem giderse, her çi bâd-âbâd, ben bunu
Siyâvuş Kazağa komam.
Bre ak sakalı şimdi kızıl kanda boyanacak, ben senin neni aldım?
Bu bâbda sâdır olan emrimüŋ icrâsında dakîka fevt eylemeyesin.
Hay Kara Haydaroğlu! Allah belâcığın versin.
Hemân basın.
Yakında cânın çıkup Allah tiz günde belânı versin, mel‘ûn Koca.
Paşamın kethüdâsın hapisden ıtlâk eyle. Yoksa ceddim rûhiyçün seni melâmet ederim,
Sizleri cümle kırsa gerekdir.
Vur a gidileri!

Kitabımızın 127. sayfasında tanımı yapılan bu bilim dalı "leksikoloji" olduğu için doğru yanıt E seçeneğidir.

Kitabımızın 128. sayfasında belirtildiğine göre, Osmanlı Türkçesinde "öpmek" anlamında kullanılan kelime grubu "bûs etmek"tir. Bu nedenle sorunun çözümü B seçeneğidir.

Kitabımızın 129. sayfasında verilen bilgilere göre, Osmanlı Türkçesinde "geçmek" anlamında kullanılan kelime grubu "ubûr etmek"tir. Buna göre, sorunun çözümü B seçeneğidir.

Kitabımızın 129. sayfasında verilen bilgiye göre, doğru yanıt A seçeneğidir.

Kitabımızın 130. sayfasında ifade edildiği üzere, Osmanlı Türkçesinde "ben" yerine, “kul, köle” anlamına gelen "bende" sözcüğü kullanılabilir. Buna göre çözüm C seçeneğidir.

Kitabımızın 130. sayfasında ifade edildiği üzere, Türkiye Türkçesinde olduğu gibi Osmanlı Türkçesinde de  terim yapımında en çok kullanılan tamlama türü "belirtisiz isim tamlaması"dır. Bu nedenle çözüm C seçeneğidir.

Kitabımızın 131. sayfasında ifade edildiği üzere, soruda verilen bilgilerin hepsi doğrudur. Bu nedenle çözüm E seçeneğidir.

Kitabımızın 131 ve 132. sayfasında verilen bilgilere göre, her üç seçenek de doğru ifadeler içermektedir. Buna göre sorunun çözümü D seçeneğidir.

Kitabımızın 133. sayfasında verilen bu ifade kalıbı bir "hitap kalıbı"dır. Buna göre çözüm A seçeneğidir.

Kitabımızın 135. sayfasında verilen bu söz, "şaşkınlık" başlığı altında ele alınmıştır. Buna göre çözüm D seçeneğidir.

Fuzulî XVI. yüzyıl Türk edebiyatının da en önemli şahsiyetlerindedir. Bugünkü Irak topraklarında doğmuş olan Fuzulî’nin çok iyi bir eğitim gördüğü anlaşılmaktadır. XV. yüzyılda nasıl Nevaî bütün Türk dünyasında tanınmış ve diğer şahsiyetleri etkilemişse, XVI. yüzyılda da Fuzulî aynı konuma yerleşmiştir. Türkçe Divan, Hadikatü’s-Süeda, Ley­la ile Mecnun, Beng ü Bade, Su Kasidesi, Şikâyet-name onun eserlerinden bazılarıdır. Bazı beyitleri yüzlerce yıldan beri beğenilmekte ve birçok kimsenin hafızasında hâlâ saklan­maktadır.

Fuzulî XVI. yüzyıl Türk edebiyatının en önemli şahsiyetlerindendir. Önemli eserler kaleme almıştır. Seçeneklerdeki Mizânü’l-Evzân Fuzulî’ye değil Ali Şir Nevai’ye ait bir eserdir.