XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 6

Arap harfli imlada dil uyumu ancak artlık ve önlük özelliği taşıyan bazı harfler sayesinde tespit edilebilmektedir.

Soru kökünde bahsi geçen sözlük İtalyan sözlük yazarı Molino tarafından kaleme alınmıştır.

Soru kökünde bahsi geçen sözlük, sözlük yazarı Meninski tarafından kaleme alınmıştır.

Soru kökünde bahsi geçen sözlük Fransız sözlük yazarı Binachi tarafından kaleme alınmıştır.

Aşağıdaki şahıslara göre istek kipi ekleri gösterilmiştir.

Birinci teklik şahıs -A+m

İkinci teklik şahıs -A+sin -O,

Ucuncu teklik şahıs -A+ O

Birinci cokluk şahıs -A+Vuz, ‑K (?)

İkinci cokluk şahıs ‑A+sIz/+sIŋIz

Ucuncu cokluk şahıs -A+lAr

‑Ar+vAn : geniş zaman – 1.teklik şahıs eki

Diğer seçeneklerde sırasıyla yer alan oŋmadık, tükenmez, göçer ve edenleri kelimeleri birer sıfat-fiildir. (y)IncA eki zarf-fiili ekidir. Esas işlevi “-a kadar” anlamıyla zamanca ve mekânca sınırlamadır. Dolayısıyla varınca kelimesi zarf-fiildir.

“Tavla tavla, feryâd figân, zevk u safâ ve sağîrü kebîr” tekrar gruplarıdır. “Kâh düşerek ve kâh kalkarak ve kâh piyâde” bağlama grubudur.

“Saray‑ı zîbâlar” ifadesi sıfat tamlamasıdır. “Tekfur Sarayı” ifadesi belrtisiz isim tamlamasıdır, “ma’sûmuŋ vâlidesi” belirtili isim tamlamasıdır.  “Senüŋ destiŋde” ifadesi iyelik grubudur. “Enûşirvân’uŋ kızlar” ifadesi sıfat tamlaması değil, belirtili isim tamlamasıdır.

“-nazar etdim, ubûr ederdi, add olınur ve bend etdiler” isim ile fiilden oluşan birleşik fiillerdir,“ede yazdım” ise fiil ile fiilden oluşan birleşik fiildir. Dolayısıyla diğerlerinden farklıdır.

“cülûs etmek” fiil grubudur, “kendülere mahsus” datif grubudur. “Üsti bir tahta örtülü”  isnat grubudur, “on beş kîse bahşîş almayınca” gerundium grubudur. “Bâlâdan düşman üzre taş ve kumbara bırağacak” partisip grubudur.

Sarây‑ı azîm, mi’mâr‑ı selef, felek‑i atlas ve üstâd‑ı mühendis Farsça tamlama yapısıyla kurulmuştur. vâcibü’s-seyr ise Arapça tamlama yapısıyla kurulmuştur.

Sıralı basit cümle öznesi aynı, birden çok yüklemli basit cümlelerdir. Yüklemler –up/üp bağlacıyla birbirini izler.

Sa’âdetlü vezîr, senden hoşnuduz, ammâ Kudde Kethüdâ ve Emîr defterdârı istemezüz.” cümlesi bağımsız birleşik cümledir. Bu tür cümlelerde ikinci cümle ammâ, ancak, lâkin, yoksa/yohsa, zîrâ gibi edatlarla başlar.

İsim cümlesi yüklemi isim veya isim soylu bir kelime veya kelime grubu ile ek-fiil olan cümlelerdir. “Vardur” kelimesi, cümlenin isim cümlesi olmasını sağlamıştır.

“Üstü açık, içi boş, gövdesi büyük” gibi ifadeler isnat grubudur.

Bağımsız birleşik cümleler birbirini açıklama, kabul, karşıtlık, öneri, sebep-sonuç ve seçenek gibi özelliklerle açıklayan bağımsız cümle yapılarından oluşmuş cümlelerdir. Bu tür cümlelerde ikinci cümle ammâ, ancak, lâkin, yoksa/yohsa, zîrâ gibi edatlarla başlar

Evim barkım ve tefekkür ü endişe eş ve yakın anlamlı tekrarlar, şeb rüz ve yemin ü yesarında zıt anlamlı tekrardır, kuh-ı azim ise bağlama grubudur.

Azerbaycân hudûdı belirtisiz isim tamlaması, gulâmuŋ babası belirtili isim tamlaması, anlaruŋ lisânı iyelik grubu, cemî’î Anadolu aitlik grbudur, hâne‑i zîbâlar grubunda ise sıfat tamlaması yapılmıştır.

Abaza Kara Hasan Paşa, Vezir Küçük Çavuş Paşa Kadı Mehmet Emin Efendi ve Hekim Lütfi Bey unvan  gruplarıdır, Karaca Ahmed ise zaman içerisinde Birleşik isim olarak kullanılarak kalıplaşmıştır.