XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 3

Okuma yazmanın kolaylaşması ve yaygınlaşması konusunu ele alan ilk devlet adamı Ahmet Cevdet Paşa’dır.

“Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkındaki Kanun” 3 Kasım 1928’de Resmî Gazete’de yayımlanarak resmen yürürlüğe girmiştir.

Eski Anadolu Türkçesi dönemi diye adlandırılan Batı Türkçesinin kuruluş döneminde, Anadolu’da bir bakıma Türk siyasi teşekkülünün de başlangıç dönemi olduğundan dil ile siyasi yapı arasındaki mesafe henüz birbirine çok uzak değildir.

Sanat kudretini göstererek edebiyat çevrelerinde söz sahibi olmak maksadıyla eserler ortaya konmaya çalışıldığı bu dönemde bu türlü eserlerin dilinde tabiilikten ve sadelikten uzaklaşma görülmeye başlar. İmparatorluğun siyasi gelişmesine paralel biçimde Türkçe de siyasi yapının unsurlarının çeşitliliğini barındırmaya başlamıştır.

Tercüme ve telif bütün eserlerde görülen bu durum, özellikle XV. yüzyılın sonlarından itibaren edebî maksatla kaleme alınan eserlerin dilinde Arapça ve Farsça gramer unsurlarının artmasıyla değişmeye, eserlerin cümle kurgusu sade yapılı cümle görüntüsünden uzaklaşmaya başlar.

Batı Türkçesinin gelişme tarihi içinde önemli bir yeri olan Türkî-i Basît akımı, kelime anlamı itibariyle “Basit Türkçe” demektir. Özellikle XV. yüzyıldan itibaren nesir ve nazım dilinde Arapça ve Farsça kelime ve terkiplerin yoğun olarak kullanılmaya başlandığı dikkat çekmektedir. Yazar ve şairlerin dil kullanmadaki becerilerini ve sanat güçlerini göstermek için başvurdukları bu yol, bazı yazar ve şairler tarafından benimsenmemiş, hatta içlerinden bazıları bu gidişe karşı bir tepki olarak anlaşılacak tarzda şiirler yazmışlardır. Bunların içinde XV. yüzyılda Tatavlalı Mahremî, Aydınlı Visalî ve Edirneli Nazmî en çok bilinenleridir.

III. Selim’in askerî ve siyasî icraatları yanında resmî dil konusunda yaptığı önemli değişiklikleri ve II. Mahmut’un yaptıklarını resmî dilin (hatt-ı hümâyûnların, fermanların dilinin) sadeleşmesi hususunda önemli bir merhale saymak gerekmektedir. Bu tarihten yaklaşık otuz yıl sonra, tıp öğretiminin Türkçe yapılması maksadıyla 1283 (1866) yılında Cemiyyet-i Tıbbiyye-i Osmaniyye kurulmuştur. Bir yıl sonra da Mekteb-i Tıbbiyye-i Mülkiyye (1867) kurulmuş ve bu mektepte yalnızca Türkçe ders verilmesi kararlaştırılmıştır.

Pertev Paşa, Münif Paşa, Kâmil Paşa ve Akif Paşa Tanzimat devri dil hareketinin önemli isimleridir ve bu aydın devlet adamları sade dil hareketinin temelini atmışlardır. Onlardan sonra Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa gibi yazarlar da dili yeniden inşa etme çabasında olmuşlar, bu amaca bağlı olarak eserler yazmışlardır.

Sinasi’nin yenilik hareketi içindeki önemi, onun büyük edebî eserler yazmış ya da yeni bir edebî dil oluşturmuş olmasından değil, özellikle gazetelerinde yazdığı yazılarında küçük ve kısa haberleri çok düzgün biçimde anlaşılır ve sade bir dil ile yazmış olmasından gelir. Bu yazılarında edebî olmak gibi bir kaygı gütmemiş, her zaman halkın konuştuğu dili dikkate almış ve hedefi daima halk tarafından anlaşılırlık olmuştur.

Mevcut yapıdan ve durumdan Türkçeye geçmek için ileri sürdüğü beş öneri, öz olarak şunlardır:

Mevcut gramer kitapları düzeltilmeli, eksikleri tamamlanmalı ve herkesin faydalanacağı bir yaygınlığa kavuşturulmalı. 

Türkçeye mahsus mükemmel bir sözlük hazırlanmalı. 

Galat-ı meşhur denilen yaygın kullanılan kelimeler ve ibareler asli şekillerine tercih edilmelidir. 

Mevcut eserlerin doğal anlatıma sahip olan makalelerinden tertip edilen ve karşılaştırmalı bir antoloji hazırlanmalı, bunlar okullarda okutulmalıdır. 

Dilimize ait bir belâgat kitabı hazırlanmalıdır.

Türk dili ve edebiyatının çok değerli birçok eseri bu dönemde de yazılmıştır. Bu dönemin ilk önemli şahsiyeti Şibanî Muhammed Han’dır. Hayatı Bâbür Şah ile mücadelelerle geçmiştir. 1510 yılında Safevi hükümdarı Şah İsmail ile yaptığı bir savaşta yenilmiş ve ölmüş- tür. Bahru’l-Hudâ adlı dinî-ahlaki mesnevisi dışında edebiyat ve dil açısından çok önemli olan bir de Divan’ı vardır.

Şekil bilgisi özellikleri olarak Çağatay Türkçesi’ndeki +dIn eki Osmanlı Türkçesi’nde + dAn ekine karşılık gelir.

Şekil bilgisi özellikleri olarak Çağatay Türkçesi’ndeki +nI eki Osmanlı Türkçesi’nde + (y)I ekine karşılık gelir.

XVI. yüzyılda Arapça ve Farsça kelime ve tamlamaları aşırı şekilde kullanıp dili anlaşılmaz hâle getirenlere bir tepki olarak ortaya çıkan akım;“Türkî-i Basît” yani "Basit Türkçe" Akımıdır. Doğru cevap A'dır.

Osmanlı Türkçesini konu alan dilbilgisi kitaplarının ilki Bergamalı Kadri’nin Müyessiretü’l-Ulûm adlı eseridir. Doğru cevap A'dır.

Şinasi'nin eseri Tercüme-i Nazım değil ilk baskısı 1859'da yapılan Tercüme-i Manzûme'dir ve İngiliz şairlerinin şiirlerinden yaptığı tercümelerdir. Doğru cevap E'dir.

Seçeneklerde verilen bilgilerin tamamı Namık Kemal’in mevcut yapıdan ve durumdan Türkçeye geçmek için ileri sürdüğü önerilerdir. Doğru cevap E'dir.

Özellikleri verilen kişi Ziya Paşa'dır. Doğru cevap B'dir.

Ahmet Mithat Efendi’nin sözü edilen yazısı Dağarcık’ta neşrettigi “Osmanlıca’nın Islahı” baslıklı yazısıdır. Doğru cevap D'dir.

Kelime ve tamlamalarda, Cümle ve ifade biçimlerinde, Edatların kullanımında, Konuşma üslûbunun yazıda kullanılmasında, Noktalama işaretlerinin kullanılmasında Tanzimat neslinin dil anlayışına göre yenilikler yapılmıştır. Doğru cevap E'dır.

Açıklaması yapılan eser Cep Kütüphanesi'dir.  Doğru Cevap C'dir.