XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ - Deneme Sınavı - 6

Diş-dudak sesi olan /f/ on seste ve art ünlülü kelimelerde düzleşmelere sebep olur. /f/ sesinin dışında da düzleşmeler görülür. Soruda verilen kelimelerde daralma görülmektedir.

Bu sınıftaki eklerden {+CI} isimden isim yapma eki, {-DI} görülen geçmiş zaman eki, teklik 3. şahıs iyelik eki, yükleme hali eki, fiilden isim yapma eki ve isimden isim yapma eki gibi ekler Arap harfli imlada hep harfi ile yazılmıştır. Bu sebeple Arap harfli imla bu eklerdeki dudak uyumunu gizlemiştir.

Hem Türkçe hem de alınma kelimelerde iç seste ünlü türemesi görülür. Ceviz kelimesi cevz kelimesine –i ünlüsünün getirilmesi ile türetilmiştir.

Türkçeyi yazıya geçirmede kullanılan alfabeler arasında en uzun süreli kullanım bin yıla yakın süresiyle Arap Alfabesidir.

Soru kökünde bahsi geçen gramer kitabı Carbognano tarafından kaleme alınmıştır.

Bir kelimenin art ünlülü olup olmadığını anlamamıza yarayan harfler kaf, tı, zı, ha, hı, elif, medli elif ve sad harfleridir.

Bir kelimenin ön ünlülü olup olmadığını anlamamıza yarayan harfler te, sin, kef, he ve ze harfleridir.

Soru kökünde bahsi geçen bilim dalı morfonolojidir.

Dil uyumu, dudak uyumu ve ünsüz benzeşmesi morfonolojinin incelendiği alanlardır. Ünlü benzeşmesi de dudak uyumu konusuna dâhildir.

E şıkkındaki +IcI eki isimden isim yapım eki değil fiilden isim yapım ekidir.

Türkçenin morfonolojisinde ünlülülerin “önlük/artlık, genişlik/darlık” gibi özellikleri Arap kökenli Türk alfabesinde açıkça görülmez. Türkçe ses yapısı bakımından ünlüler üzerine kurulmuştur. Türkçenin sekiz ünlüsüne karşılık Arapçanın üç ünlüsü vardır. Arap imlasında kısa ünlüler gösterilmez, sadece uzun ünlüler gösterilir. Arap harfli metinlerde hareke kullanımı, belki yazım hızını yavaşlattığı için, belki de imlanın kalıplaşmaya başlaması sebebiyle XV-XVI. yüzyıllardan sonra yok denecek kadar azalmıştır.

Molino (Mol.): Latin harfleri ile 1641 yılında basılan eser İtalyanca-Türkçe sözlüktür. Meninski (Men.): Hem Latin hem de Arap harfleri ile 1680 yılında yayımlanmış bir sözlüktür. Carbognano (Car.): Hem Latin hem de Arap harfleri ile 1794 yılında yazılmış bir gramer kitabıdır. Parigi (Par.): Harekeli Arap harfleri ile 1665 yılında yayımlanan eser İtalyanca-Türkçe bir sözlüktür. Doğru cevap E'dir.

Arapça kaf, sad, elif, medli elif, ha, hı ve zı harfleri kelimenin art ünlülü; te, sin, kef, he ve ze ise kelimelerin ön ünlülü okunması konusunda yol gösterici olabilir. Doğru cevap B'dir.

Arap harfleri ile yazılmış metinlerde “ötre”, “esre”, “üstün” gibi harekeler yardımı ile dudak uyumunu tespit etmek, dil uyumuna göre daha kolaydır.

{+CI} isimden isim yapma eki, {+(s)I} teklik 3. şahıs iyelik eki, {+I} yükleme hâli eki ve {-IcI} fiilden isim yapma eki düz ünlülü eklerdendir. {-(U)r-} fiilden fiil yapma eki ise yuvarlak ünlülü eklerdendir.

Arap harfli imlada ك  , ج, د  gibi harfler, tonsuz ünsüzlerden sonraki ünsüz uyumunu gizlemektedir. İmlanın el verdiği ölçüde Arap harfli metinlerde kelime tabanlarında ve eklerde ünsüz benzeşmeleri kelime tabanlarında tonlu ünsüzlerden sonra: -lg- : gölge  كولكه,  -nç- : sançmak صنچمق, -yk- : toykar تويقار , -nk- : tüfenk. توفنك

meyve < mîve İç seste ünsüz türemesi meydana gelmiştir.

kese < kîse kelimesinde ünlü genişlemesi vardır. masal / mesel, tabak < debbâğ kelimelerinde kalınlaşma görülmektedir.  kiler / kilâr kelimesinde incelme görülmektedir.  fındık < funduk kelimesinde diş-dudak sesi olan /f/ ön seste ve art ünlülü kelimelerde düzleşmelere sebep olmuştur.

demürci, yirlü, dostluk ve eyülük kelimeleri isimden isim yapma eki almış kelimelerdir. tükrük kelimesi ise fiilden isim yapma eki almıştır.

nicesi, çayun, içerü ve girsün kelimeleri çekim eki almış kelimelerdir. işidici kelimesi ise yapım eki almıştır.