XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Sonradan “Tanzimat Edebiyatı” adıyla anılmaya başlanacak olan Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatının başlangıcı olarak ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’in yayın hayatına başladığı 1860 yılı gösterilir. Doğru yanıt C'dir.

Tariz: Söylenmek istenen bir sözü kasten tam tersini söyleyerek ifade etme sanatıdır. Doğru yanıt E'dir.

"Kudemadan Birkaç Şair" isimli eser Recaizade Mahmut Ekrem tarafından kaleme alınmıştır. Doğru yanıt D'dir.

Selanik kadısı Karslızade Mehmet Cemalettin Efendi, 1843 yılında kaleme aldığı Ayine-i Zurefa adlı eserinde Kemal Paşazade’den Esat Efendi’ye kadar yetişen kırk altı Osmanlı tarihçisini tanıtmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Nakibüleşraflar: Osmanlı ilmiye sınıfının ve özellikle teşrifatının (protokol) önde gelen bu şahsiyetlerin tanıtıldığı eserlerden biri Ahmet Nazif ’in Riyazu’n-Nukaba’sıdır. Doğru yanıt B'dir.

Mütercim Asım’ın vefatından sonra, Cevdet Paşa tarafından asrının “yegâne tabip ve filozofu” olarak nitelenen Şanizade Mehmet Ataullah Efendi vakanüvis olmuştur.Doğru yanıt C'dir.

XIX. yüzyılın ilk sefaretname müellifi Abdurrahim Muhip Efendi’dir. Abdurrahim Muhip, nişancılık payesiyle büyükelçi olarak 1806-1812 yılları arasında gönderildiği Fransa elçiliği sırasındaki izlenimlerini Küçük Sefaretname ve Büyük Sefaretname olarak adlandırdığı iki ayrı kitap hâlinde anlatmıştır. Doğru yanıt E'dir.

Keçecizade Mehmet Fuat Paşa ve Ahmet Cevdet’in müştereken yazdıkları Kavaid-i Osmaniyye, Türkiye’de basılan ilk gramer kitabıdır (İstanbul 1864). Doğru yanıt B'dir.

Ahmet Nazif ’in Sefername-i Hayr adlı eserinde, II. Mahmut’un 1831 yılında Çanakkale Boğazı ve Edirne’ye yaptığı yolculuk anlatılmaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatının başlangıcı olarak ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’in yayın hayatına başladığı 1860 yılı gösterilir.

Klasik Türk edebiyatının şiir merkezli bir edebiyat olmasının temel gerekçeleri şöyle sıralanabilir:

a. Şiir, vezin ve kafiyenin sağladığı ahenkle daha estetik bir yapı arz ettiği için sanat ortaya koymanın en doğal ve işlevsel yolu idi.

b. Eski eğitim sisteminde ezberin yeri büyük olduğu için tamamen öğretici eserler bile kolay ezberlenebilmesi için manzum olarak yazılıyordu.

c. Edebiyatçılar şairlik kabiliyetleriyle değerlendirilirdi. Himaye (patronaj) geleneği içinde kasideciliğin önemli yeri vardı.

d. Şiir dili nesir diline göre daha önce oluşmuştu. Bunda göçebe kültürünün hareketliliği ile şiirin ritmik akışkanlığı arasındaki paralelliğin de etkisi olabilir.

XIX. yüzyılın en önemli tezkiresi sayılan Hatimetü’l-Eşar’dan sonra bu yüzyılın şiiri için özellikle şair biyografileri konusunda en önemli başvuru kaynağı Kemalü’ş-Şuara’dır. İlk basımı yapılırken adı Son Asır Türk Şairleri olarak değiştirilen bu eser (İstanbul 1930- 1942), resimli olması, kaynakları hakkında bilgiler vermesi, dipnotları ve eleştirel yaklaşı mı bakımından hem modern hem de en hacimli tezkiredir.

Sicill-i Osmanî, Mehmet Süreyya tarafından kaleme alınmış olup Osmanlı’nın kuruluşundan 1899’a kadarki dönem içinde yaşamış, her meslekten tanınmış kişilerin ve devlet kademelerinde görev almış bürokratların biyografileri alfabetik sırayla toplanmıştır.

Âgah Sırrı Levend’in tespitine göre XIX. yüzyılda yazılan -manzum veya mensur- bütün gazavatnamelerin sayısı sadece dokuzdur. Bir kısmının yazarı belli değildir. Yazarı belli olan iki gazavatnamenin biri yüzyılın hemen başında Mehmet Emin Karahanzade’nin Mısır’ın Fransızlardan geri alınmasını anlattığı Mısır Seferi Hakkında Tarihçe adlı kısa kitabı, diğeri Abdurrezzak Bahir’in Rusya Harbi adlı eseridir.

Bu dönemde yazılmış ve basılmış münşeat mecmualarının karakteristik özelliği, mecmua sahibi her kim olursa olsun Tanzimat’la birlikte gelen dilde farklılaşmanın şu veya bu şekilde kendini fark ettirmesidir.

Bu dönemde zümre tezkirelerine rağbet olduğu görülmektedir. XIX. yüzyılda eski nesir tarzı daha ziyade resmî yazışma dilinde, kimi biyografik eserlerde devam etmekle birlikte sadeleşme temayülü daha büyük oranda taraftar toplamıştır. Avrupa’ya daha çok elçi gönderilmiş ve bu da sefaretnamelerin sayısında artışa yol açmıştır. Öte yandan artık “fetihname”, “zafername” yazılacak bir fetih veya zafer kalmadığı için “gazavatnameler” yok denecek kadar azalmıştır.

Tahir Selam tarafından Arapçadan çevrilen Mizanü’l-Edeb bu yüzyılda yayımlanan ilk Türkçe belagat kitabıdır (İstanbul 1257).

İstanbullu Mehmet Lebib Efendi surname türünde eser vermiştir, vakanüvis tarihçiliği yapmamıştır.

Saray âdetlerinin dışında Enderun’da yetişmiş önemli devlet erkânı, âlimler ve sanatkârların biyografilerini verilen Tarih-i Ata, 1876’da Tayyarzade Ata tarafından kaleme alınmıştır.

Tanzimatçıların edebiyat anlayışlarına göre eski edebiyat, diliyle, nazım şekilleriyle, mazmunları ve edebî sanatlarıyla bütünüyle terk edilmesi gereken bir “ucube” idi. Başını Namık Kemal’in çektiği bu anlayış sa- hipleri teoriyi pratiğe dönüştürmede, özellikle de dilde sadeleşme hususunda, pek başarılı olamamışlardı. Edebiyatta özellikle şiirde hem muhteva hem de şekil hususunda kesin dönüşüm ve yenilenme ancak Abdulhak Hamit (Tarhan) ile gerçekleşebilecekti. Doğru cevap A'dır.