XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Şemsettin Sami- Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat

Edebiyatta özellikle şiirde hem muhteva hem de şekil hususunda kesin dönüşüm ve yenilenme Abdülhak Hamit (Tarhan) tarafından gerçekleştirilmiştir.

XIX. yüzyıl başlarında şiir ve edebiyatla ilgilenen son Osmanlı  Padişahı III.Selim'dir.

Nesir dili şiir diline göre daha önce oluşması  Klasik Türk edebiyatının şiir merkezli bir edebiyat olmasının temel gerekçelerinden biri değildir.

XIX. yüzyıla damgasını vuran ve geleneğin bütün imkânlarını dönüştürerek çağının anlayışına uygun bir nesir dili yaratan yazar Ahmet Cevdet Paşa'dır.

XIX. yüzyılın en önemli tezkiresi sayılan eser Hatimetü’l-Eşar'dır.

XIX. yüzyılda modern anlamda edebiyat tarihi yazımının eksik ama ilk örneği olan Tarih-i Edebiyyat-ı Osmaniyye adlı eser Abdulhalim Memduh'a aittir.

XIX. Yüzyılda zümre biyografilerinde kişilik çözümlemelerine yer verilmez.

Ahmet Nazif’in Riyazu’n-Nukaba’sında Nakibüleşraflar anlatılmıştır.

Nesir dilinin tarihsel gelişimi içinde biyografilerin, biyografi geleneği içinde de şair tezkirelerinin önemli yeri vardır.

Elçilerin gittikleri yerlerde gördüklerini ve yaşadıklarını, oradaki siyasî gelişmeleri ve yaptıkları çalışmalarla ilgili sundukları bir tür rapor da kabul edilebilecek eserlere "sefaretname" adı verilir.

Dönemin en önemli tezkiresi Fatin Davut’un Hatimetü’l-Eşar’ıdır.

Bu yüzyılda yazılan biyografik eserlerin büyük çoğunluğunu “zümre biyografileri”
olarak adlandırabileceğimiz; bir tarikata, mesleğe, şehre veya bir gruba mensup kimselerin hayatlarına yer veren eserler oluşturmaktadır

Nesir geleneğimizde oldukça eski yeri olan gazavatname yazıcılığının, doğal olarak 19.yüzyılda zayıfladığı görülmektedir. Yazarların iftiharla kaleme alacakları gazalar, fetihler ve zaferler artık çok gerilerde kalmıştır. Âgah Sırrı Levend’in tespitine göre bu yüzyılda yazılan -manzum veya mensur- bütün gazavatname-lerin sayısı sadece dokuzdur. Bir kısmının yazarı belli değildir. Yazarı belli olan iki gazavatnamenin biri yüzyılın hemen başında Mehmet Emin Karahanzade’nin Mısır’ın Fransızlardan geri alınmasını anlattığı Mısır Seferi Hakkında Tarihçe adlı kısa kitabı, diğeri Abdurrezzak Bahir’in Rusya Harbi adlı eseridir.

1806-1812 yılları arasında gönderildiği Fransa elçiliği sırasındaki izlenimlerini Küçük Sefaretname ve Büyük Sefaretname olarak adlandırdığı iki ayrı kitap hâlinde anlatan Abdurrahim Muhip Efendi'dir.

Tahir Selam tarafından Arapçadan çevrilen Mizanü’l-Edeb bu yüzyılda yayımlanan ilk Türkçe belagat kitabıdır.

Keçecizade Mehmet Fuat Paşa ve Ahmet Cevdet’in müştereken yazdıkları Kavaid-i Osmaniyye, Türkiye’de basılan ilk gramer kitabıdır.

Nakibüleşraf: Osmanlı devleti sınırları içinde yaşayan seyyit ve şeriflerin (Hz. Muhammed soyundan gelen kimseler) devletle olan işlerini düzenlemekle görevli bürokratlardır.

Daha çok levhaların, divan ve mesnevi gibi edebî içerikli eserlerin yazımında kullanılan
Arap harflerine özgü bir yazı stili. Bu alfabeyle talikten başka en eski yazı stili olan kûfîden en yenisi olan rikaya kadar nesih, sülüs, divanî, muhakkak, gubarî gibi pek çok tarz gelişmiştir.

Osmanlı’da bir önceki yüzyılın sonlarına kadar yabancı ülkelere daimi elçi görevlendirilmemiş, elçiler lüzum görüldüğünde ve geçici olarak gönderilmiştir. Bu elçilerin gittikleri yerlerde gördüklerini ve yaşadıklarını, oradaki siyasî gelişmeleri ve yaptıkları çalışmalarla ilgili sundukları bir tür rapor da kabul edilebilecek eserlere sefaretname denir.