XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Çoğu XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir:
Temsilî (alegorik) mesneviler: Ateşgede (Yenişehirli Avnî), Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla).
Âşıkane mesneviler: Yusuf u Züleyha (Mehmet İzzet Paşa), Naz u Niyaz (Keçecizade İzzet Molla).
Dinî mesneviler: Mevlid (İrşadî Baba), Mevlid (Selamî).
Siyasi hiciv içeren mesneviler: Mihnetkeşan (Keçecizade İzzet Molla), Sergüzeştname (Bayburtlu Zihnî).
Tarihî mesneviler: Zafername (Hayrî), Manzume-i Sivastopol (Rızayî).
İşret hayatıyla ilgili mesneviler: Sakiname (Antepli Aynî).

Çoğu XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir:
Temsilî (alegorik) mesneviler: Ateşgede (Yenişehirli Avnî), Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla).
Âşıkane mesneviler: Yusuf u Züleyha (Mehmet İzzet Paşa), Naz u Niyaz (Keçecizade İzzet Molla).
Dinî mesneviler: Mevlid (İrşadî Baba), Mevlid (Selamî).
Siyasi hiciv içeren mesneviler: Mihnetkeşan (Keçecizade İzzet Molla), Sergüzeştname (Bayburtlu Zihnî).
Tarihî mesneviler: Zafername (Hayrî), Manzume-i Sivastopol (Rızayî).
İşret hayatıyla ilgili mesneviler: Sakiname (Antepli Aynî).

Çoğu XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir:
Temsilî (alegorik) mesneviler: Ateşgede (Yenişehirli Avnî), Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla).
Âşıkane mesneviler: Yusuf u Züleyha (Mehmet İzzet Paşa), Naz u Niyaz (Keçecizade İzzet Molla).
Dinî mesneviler: Mevlid (İrşadî Baba), Mevlid (Selamî).
Siyasi hiciv içeren mesneviler: Mihnetkeşan (Keçecizade İzzet Molla), Sergüzeştname (Bayburtlu Zihnî).
Tarihî mesneviler: Zafername (Hayrî), Manzume-i Sivastopol (Rızayî).
İşret hayatıyla ilgili mesneviler: Sakiname (Antepli Aynî).

Çoğu XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir:
Temsilî (alegorik) mesneviler: Ateşgede (Yenişehirli Avnî), Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla).
Âşıkane mesneviler: Yusuf u Züleyha (Mehmet İzzet Paşa), Naz u Niyaz (Keçecizade İzzet Molla).
Dinî mesneviler: Mevlid (İrşadî Baba), Mevlid (Selamî).
Siyasi hiciv içeren mesneviler: Mihnetkeşan (Keçecizade İzzet Molla), Sergüzeştname (Bayburtlu Zihnî).
Tarihî mesneviler: Zafername (Hayrî), Manzume-i Sivastopol (Rızayî).
İşret hayatıyla ilgili mesneviler: Sakiname (Antepli Aynî).

Keçecizade İzzet Molla, 1786’da İstanbul’da doğdu. Aslen Konyalı bir aileye mensuptur. Tanzimat döneminin ünlü sadrazamı Keçecizade Fuat Paşa’nın babasıdır. II. Mahmut döneminde sarayla yakın ilişkiler kurmuş, dönemin önemli ismi Halet Efendi’nin gözdeleri arasında yer almıştır. 1822’de Keşan ve 1829’da Sivas olmak üzere iki kez sürgüne gönderilmiştir. Sivas’ta ürgündeyken vefat etmiştir (1829). Keçecizade İzzet Molla’nın Divan-ı Bahar-ı Efkâr adlı bir divanı, Divan-ı Hazan-ı Âsar adlı bir de divançesi vardır. Divanlara özel adlar vermenin yaygınlaştığı dönemde İzzet Molla iki divan tertip ederek genel eğilime uygun davranmıştır. Şairin Bahar-ı Efkâr ve Hazan-ı Âsar’ına bakıldığında, geniş hayalli, ince fikirli, kökleri gelenekte olan bir birikimin şiir potasında eritilmiş belirtileri hemen sezilir. Bunların dışında Mihnetkeşan, Gülşen-i Aşk ve yarım kalmış Naz u Niyaz adlı üç mesnevi yazmıştır.

Mihnetkeşan, Keçecizade İzzet Molla’nın, 1823’te Keşan’a sürgün edilme hikâyesini  mizahi bir dille anlattığı, siyasi hiciv niteliğindeki mesnevisidir. Mihnetkeşan, İzzet Molla’nın yaklaşık bir yıllık Keşan sürgününü hikâye eder. Eser, tür itibarıyla bir sergüzeştnamedir. Güncel detayları klasik kültür birikimiyle harmanlayan İzzet Molla, mesnevi boyunca metni hareketlendiren çok sayıda anlatım tekniğine başvurur. Dostluk kurduğu bir şairle yaptığı Farsça manzum yazışmaları, İstanbul’dan gelen mektupları, yerel tipleri, çıktığı kısa seyahatleri ve daha pek çok reel ayrıntıyı; göndermeler, alıntılar, diyaloglar, iç ses konuşmaları vb. anlatım teknikleriyle şiirleştirir. Klasik tahkiye geleneğini gerçek anlamda bir dönüşüme uğratan Mihnetkeşan, Anadolu Türk ediplerinin bir süre sonra tanışacağı Batı kaynaklı anlatı türlerine yapılmış ilk ciddi hazırlık kabul edilebilir.

Ateşgede: Farsça “ateşlik/ateşli yer” anlamına gelen Ateşgede, Şeyh Galip’in Hüsn ü Aşk’ından esinlenilerek kaleme alınmış bir mesnevidir. Bu mesnevi, 249 beyit ve dokuz kısa fasıldan meydana gelen yarım kalmış bir eserdir. Aruzun mef ‘ûlü mefâ‘ilün fe‘ûlün kalıbıyla yazılmıştır. Eserde, baştan sona ateş ve ateşi çağrıştıran kelimelerin yan yana getirildiği görülür. “Ateş, volkan, şule (kıvılcım), kül, şem (mum), nâr (ateş), niran (cehennem)” gibi ateşle ilgili kelimeler; “kırmızı, lal (kırmızı renkli değerli bir taş), yakut (kırmızı renkli değerli bir taş), bade (şarap), hurşit (güneş) vb.” kırmızı ve kızıllıkla ilgili kavramlar bir aradadır.

Avnî Bey, bugün Yunanistan sınırlarında kalmış Yenişehir (Larissa)’de doğdu. Babası Yenişehir eşrafından Sıdkı Ebubekir Paşa’dır. 1854 yılında Abdurrahman Sami Paşa Vidin valisiyken onun yanında kâtip olarak çalıştı. İstanbul’a döndükten sonra Beşiktaş Mevlevihanesi şeyhi Nazif Dede’nin kızı Emine Hanım’la evlendi. Bağdat valiliğine atanan Mustafa Nuri Paşa’nın divan kâtipliğini yaptı (1859-60). Daha sonra bir süre memuriyet sebebiyle Gelibolu’da çalıştı. Hayatının son zamanlarında Üsküdar’da memurluk yaptı. 1883 yılında vefat etti. Mevleviliği benimseyen Avnî Bey, derviş yaratılışlı bir kimsedir. Eserleri şöyle sıralanabilir:
Divan
Abname
Mir’at-ı Cünun
Ateşgede

Avnî Bey, bugün Yunanistan sınırlarında kalmış Yenişehir (Larissa)’de doğdu. Babası Yenişehir eşrafından Sıdkı Ebubekir Paşa’dır. 1854 yılında Abdurrahman Sami Paşa Vidin valisiyken onun yanında kâtip olarak çalıştı. İstanbul’a döndükten sonra Beşiktaş Mevlevihanesi şeyhi Nazif Dede’nin kızı Emine Hanım’la evlendi. Bağdat valiliğine atanan Mustafa Nuri Paşa’nın divan kâtipliğini yaptı (1859-60). Daha sonra bir süre memuriyet sebebiyle Gelibolu’da çalıştı. Hayatının son zamanlarında Üsküdar’da memurluk yaptı. 1883 yılında vefat etti. Mevleviliği benimseyen Avnî Bey, derviş yaratılışlı bir kimsedir. Eserleri şöyle sıralanabilir:
Divan
Abname
Mir’at-ı Cünun
Ateşgede

XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir: Temsilî (alegorik) mesneviler, Âşıkane mesneviler, Dinî mesneviler, Siyasi hiciv içeren mesneviler, Tarihî mesneviler, İşret hayatıyla ilgili mesneviler. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir: Temsilî (alegorik) mesneviler: Ateşgede (Yenişehirli Avnî), Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla). Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesnevilerden içeriklerine göre İşret hayatıyla ilgili mesneviler: Sakiname (Antepli Aynî). Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir: Siyasi hiciv içeren mesneviler: Mihnetkeşan (Keçecizade İzzet Molla), Sergüzeştname (Bayburtlu Zihnî). Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir: Temsilî (alegorik) mesneviler: Ateşgede (Yenişehirli Avnî), Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla). Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir: Âşıkane mesneviler: Yusuf u Züleyha (Mehmet İzzet Paşa), Naz u Niyaz (Keçecizade İzzet Molla). Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir: Dinî mesneviler: Mevlid (İrşadî Baba), Mevlid (Selamî). Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir: Temsilî (alegorik) mesneviler: Ateşgede (Yenişehirli Avnî), Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla). Âşıkane mesneviler: Yusuf u Züleyha (Mehmet İzzet Paşa), Naz u Niyaz (Keçecizade İzzet Molla). Siyasi hiciv içeren mesneviler: Mihnetkeşan (Keçecizade İzzet Molla), Sergüzeştname (Bayburtlu Zihnî). Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Kudumiyye: Bir devlet büyüğünün yahut hatırı sayılır bir kimsenin bir yerleşim yerine yahut bir makama gelişi üzerine kutlama amacıyla yazılan manzumelere verilen ad. Kudumiyyeler, genellikle kaside ve kıta nazım şekilleriyle kaleme alınmıştır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Keçecizade İzzet Molla’nın oldukça genç yaşta kaleme aldığı ilk eseri Gülşen-i Aşk, 300 beyitten oluşan küçük bir mesnevidir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.