XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan Âşıkane mesnevilerden biri, Yusuf u Züleyhadır.

Sakiname, işret hayatıyla ilgili mesnevilerden biridir

Keçecizade İzzet Molla’nın, 1823’te Keşan’a sürgün edilme hikâyesini mizahi bir dille anlattığı, siyasi hiciv niteliğindeki mesnevi Mihnetkeşan'dır.

Bir devlet büyüğünün yahut hatırı sayılır bir kimsenin bir yerleşim yerine yahut
bir makama gelişi üzerine kutlama amacıyla yazılan manzumelere Kudumiyye adı verilir.

Keçecizade İzzet Molla’nın oldukça genç yaşta kaleme aldığı ilk eseri Gülşen-i Aşk'tır.

Davranışları normal olmayan insanları anlatan mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmış ancak yarım kalmış bir eser Mir’at-ı Cünun'dur.

Farsça “ateşlik/ateşli yer” anlamına gelen  Şeyh Galip’in Hüsn-ü Aşk’ından esinlenilerek kaleme alınmış mesnevi Ateşgede'dir.

Hz. Musa’nın Allah’ın tecellisine tanık olduğu dağın adı Tûr'dur.

Çîn, divan şiirinde hem ülke hem de saçın kıvrımı anlamında kullanılır.

Zafername, XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan tarihi mesnevilerden biridir.

XIX. yüzyılda farklı konularda mesneviler yazılmıştır. Bu yüzyılda yazılmış belli başlı mesneviler şunlardır: Keçecizade İzzet Molla’nın Gülşen-i Aşk’ı ve Yenişehirli Avnî’nin Ateşgede’si alegorik anlatımın benimsendiği eserlerdir. Çift kahramanlı aşk hikâyesi olarak Mehmet İzzet Paşa’nın Yusuf u Züleyha’sı ve Keçecizade İzzet Molla’nın yarım kalan Naz u Niyaz’ı vardır.

Çift kahramanlı aşk hikâyesi olarak Mehmet İzzet Paşa’nın Yusuf u Züleyha’sı ve Keçecizade İzzet Molla’nın yarım kalan Naz u Niyaz’ı vardır.

Temsilî (alegorik) mesneviler: Ateşgede (Yenişehirli Avnî), Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla).Âşıkane mesneviler: Yusuf u Züleyha (Mehmet İzzet Paşa), Naz u Niyaz (Keçecizade İzzet Molla).Dinî mesneviler: Mevlid (İrşadî Baba), Mevlid (Selamî).Siyasi hiciv içeren mesneviler: Mihnetkeşan (Keçecizade)

Batı edebiyatındaki roman türü Türk edebiyatına girmeden önce, anlatma esasına dayalı konular mesnevi tarzında işlenirdi. XIX. yüzyıldan önceki mesneviler, geleneğin kurallarına uygun biçimde tasarlanmış eserlerdir. XIX. yüzyılda yazılan mesneviler geleneğin imkânlarını kullanmış olmakla birlikte teknik ve içerikleriyle bazı yenilikler taşır. Gerçek kişilerin olması, gerçekçi tasvirlere önem verilmesi, diyalog tipi konuşmaların daha yoğun görülmesi, eski mazmunların yeniden ele alınıp işlenmesi ve manzum-mensur karışık yapıların varlığı (Bayburtlu Zihnî’nin Sergüzeştname’si gibi) nedeniyle bu yüzyıl mesnevileri, Tanzimat dönemindeki romana geçişte köprü işlevi üstlenir.

Yenişehirli Avnî’nin Ateşgede’si, sembolik kullanımların yoğunlukta olduğu bir mesnevidir. Keçecizade İzzet Molla’nın Gülşen-i Aşk’ında olayın kahramanı şairin kendisidir. İzzet Molla’nın bir diğer mesnevisi Mihnetkeşan’da daha önceki yüzyıllarda alışık olunmayan gerçekçi gözlemler, gerçekçi tipler ve dış dünyaya ait gerçek tasvirler ön plandadır. Mihnetkeşan’ın içinde gazel, kaside, kıta, rubai gibi nazım şekilleri olması önceki yüzyıllara göre bir başka farklılıktır. Bayburtlu Zihnî’nin Sergüzeştname isimli mesnevisinde manzum parçaların bir kısmı hece, bir kısmı aruz ölçüsüyle yazılmıştır.

İzzet Molla’nın bir diğer mesnevisi Mihnetkeşan’da daha önceki yüzyıllarda alışık olunmayan gerçekçi gözlemler, gerçekçi tipler ve dış dünyaya ait gerçek tasvirler ön plandadır. Mihnetkeşan’ın içinde gazel, kaside, kıta, rubai gibi nazım şekilleri olması önceki yüzyıllara göre bir başka farklılıktır.

Keçecizade İzzet Molla, klasik edebiyatın XIX. yüzyıldaki en dikkate değer temsilcilerindendir. Klasik tarzda yazdığı şiirlerini Divan-ı Bahar-ı Efkâr adlı divanı ve Hazan-ı Âsar adlı divançesinde bir araya getirmiştir.

XIX. yüzyılda yazılmış bazı mesnevilerde Hüsn ü Aşk’ın etkisi açık bir şekilde görülür. Yenişehirli Avnî’nin Ateşgede isimli yarım kalmış mesnevisi, ateş etrafında bir alegori dünyası oluşturması yönüyle Hüsn ü Aşk’a benzer.  İzzet Molla’nın Gülşen-i Aşk’ında da benzer bir durum söz konusudur. Şeyh Galip gibi Mevleviliğe bağlı olan İzzet Molla da bu mesnevisinin sonunda “pir” diye nitelendirdiği Mevlana’nın yardımıyla aşkın varlığı içerisinde kendini eritir ve sonsuzluğa ulaşır. Eserin içeriğine bakıldığında Hüsn ü Aşk’a benzer pek çok hayalle karşılaşılır. İzzet Molla’nın yolda giderken yılanların istila ettiği bir vadiden geçmesi, ateşler püsküren bir ejderha tarafından yutulması ve bu ejderhanın Allah tarafından ateş küresine çekilmesi Hüsn ü Aşk’ın hayal dünyasına uygun manzaralardır.

Hüsn ü Aşk vesilesiyle Mevlana’nın Mesnevi’si yeniden şairlerin ilgisini çekmiştir. Şeyh Galip gibi Mevleviliğe bağlı olan İzzet Molla da bu mesnevisinin sonunda “pir” diye nitelendirdiği Mevlana’nın yardımıyla aşkın varlığı içerisinde kendini eritir ve sonsuzluğa ulaşır. Eserin içeriğine bakıldığında Hüsn ü Aşk’a benzer pek çok hayalle karşılaşılır.