XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI

Vasıf, başta Nedim olmak üzere XVIII. yüzyılda mahallîleşme akımına bağlı şairlerin etkisinde kalmıştır. Şarkıları ve gazelleriyle şöhret bulan Vasıf, daima bir yönüyle Nedim’e bağlıdır. Nefî’ye nazire olarak yazdığı kasidelerinde bile Nedim etkisi görülür. Gazellerinin birçoğu ve şarkıları Nedim’in getirdiği yeniliklerin kendi mizacına ve yetişme tarzına göre yeniden yorumlanmasından ibarettir.

Enderun mektebi, Osmanlı Devleti’nde medreseler dışında en önemli resmi eğitim kurumudur. Mülki ve askeri idarecilerin yetiştiği bu mektep, temelde kapı kulu sınıfını yetiştirmek için kurulmuştur. Enderun, Sultan II. Murat zamanında Edirne Sarayı’nda biçimlenmiş, Fatih Sultan Mehmet zamanında da kurumsallaşmıştır

Enderunda eğitim Büyük ve Küçük Odalar, Doğancı Koğuşu, Seferli Koğuşu, Kiler Odası, Hazine Odası ve Has Oda olmak üzere altı kademeden oluşmaktadır.

Has Oda, Enderun kademelerinde idarecilik yapmak üzere eğitilen seçkin kişilerin eğitim gördüğü yerdir. Defalarca seçimden geçerek sistem içinde önemli yere sahip olmuş kişilerdir. Has Oda’nın dört seçkin zabiti; Silahtar ( törenlerde padişahın yanında yürür ), Çuhadar ( padişahın hizmetinde bulunur ) , Rikaptar ( padişah ata binerken atı tutar ), Sırkâtibi ( devlet işleriyle ilgili özel, gizli bilgileri, mührü açan memur ) biçimindedir. Hazinedar, Hazine Odasında yetişmiş ve bütçe işlerine bakan kişidir.

Akif tarafından yazılan ve Enderunlu 23 şairi anlatması bakımından Mirat-ı Şiir adlı eser diğer tezkirelerden önemlidir. Eserde sözü edilen şairler, yeteneklerine ve adlarına göre değil, Enderun Mektebinde yetiştikleri odalara göre sıralanmıştır.

İbrahim Ferit ve İbadî  Hazine-i Hümayun şairlerindendir. Rasih, Hane-i Seferli şairlerindendir. Fennî, Kilar-ı Hassa şairlerindir. Şairliği yanı sıra musikişinaslığı, hattatlığı ile ünlü bir derviş olan Naşit, Hane-i Hassa şairlerindendir. Kolay, akıcı, pürüzsüz şiirler söyleyen, nazım tekniği güçlü bir şair olan Naşit, ikilemeler ve söz tekrarlarıyla örülü gazeller söylemiştir.

Vasıf’ta kültür zenginliği ve şiir zevki yoktur. Enderunda, bu kurumun da Osmanlı Devleti’nin diğer kurumarı gibi zayıfladığı bir dönemde yetişmiştir. Şiirlerinde büyük kaynaklara gitmediği, yerli kaynaklarla yetindiği anlaşılmaktadır.

Şiirn aruz vezni :  Mef ‘ûlü fâ‘ilâtü mefâ‘îlü fâ‘ilün

Düzyazıya, nesre çevirisi : Vâsıf, bezimde dest-i yârdan bir iki câm nûş itmedikçe böyle gazel söylenilmiyor.

Diliçi Çevirisi:  Vasıf, içki meclisinde sevgilinin elinden bir iki kadeh içmedikçe böyle gazel söylenilmiyor. ( sevgilinin eli )

                        Sözlerim yârân-ı aşkadır lisân-ı hâl ile

                        Vâsıfâ âteş-zebânı görmeyen görsün beni

Nesre çeviri: Sözlerim lisân-ı hâl ile yârân-ı aşkadır. Vâsıfâ âteş-zebânı görmeyen beni görsün.

Diliçi çeviri: Sözlerim hâl diliyle âşık dostlara söylenmiştir. Ey Vasıf! Ateş dilli bir şair görmeyen beni görsün.

                        Ol gülün nâr-ı firâkıyla donandım şöyle kim

                        Vakt-ı gülde gülsitânı görmeyen görsün beni

Nesre çeviri: Ol gülün nâr-ı firâkıyla şöyle donandım kim vakt-ı gülde gülsitânı görmeyen beni görsün.

Diliçi çeviri: O gül gibi sevgilinin ayrılık ateşiyle öylesine donandım ki gül mevsiminde gül bahçesini görmeyen beni görsün.

                        Tâ o rütbe bî-mecâl oldum ki sarınca belin

                        Ol nihâl-i mû-miyânı görmeyen görsün beni

Nesre çeviri: Sarınca belin tâ o rütbe bî-mecâl oldum ki ol nihâl-i mû-miyânı görmeyen beni görsün.

Diliçi çeviri: Sevgilinin belini sarınca o kadar mecalsiz kaldım ki o kıl gibi ince belli, fidan boylu sevgiliyi görmeyen beni görsün.

                        Dûş olup bir şem‘-i hüsnün aşkına pervâne-veş

                        Nâr-ı hasretle yananı görmeyen görsün beni

Nesre çeviri: Pervâne-veş bir şem‘-i hüsnün aşkına dûş olup nâr-ı hasretle yananı görmeyen beni görsün.

Diliçi çeviri: Pervane gibi bir güzellik mumunun aşkına düşüp özlem ateşiyle yanan birini görmeyen beni görsün.

nişân – feşân kelimelerinde şân heceleri kafiyelidir. ( Zengin kafiye ) 'görmeyen görsün beni' rediftir.     

                       

Doğancı Koğuşu, kırk kişiden oluşan kaftanlı denilen Enderunluların beşinci kısmıdır. İşleri padişaha ait şahin, doğan gibi hayvanları besleyip uçmayı öğretmektir. Bu koğuş, ava çıktığı zamanlarda padişaha hizmet etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Silahtar, sarayın ileri gelen erkanından birinin unvanıdır. Yıldırım Bayezit döneminde kurulduğu ve has odabaşılıktan sonra ikinci önemli görev olduğu bilinmektedir. Silahtar; padişahın hemen yanında bulunan, merasim ve alaylarda at üstünde padişahın kılıcı sağ omzunda, hükümdarın sağ gerisinde yürüyen kişinin unvanıdır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Has Oda’nın dört meşhur zabiti; has odabaşı, silahtar, çuhadar, rikaptardır. Ayrıca padişahın müezzini, sırkâtibi, sarıkçıbaşı, kahvecibaşı gibi yakın hizmetini görenler de Has Oda’dan seçilmektedir. Hazine odası ise savaş ve barış zamanlarında her zaman padişahın yanında bulunan hazinedarbaşı ve hazine kethüdası tarafından yönetilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Hasan Yaver: Enderunlu şairler içinde divanı olanlardandır. Asıl adı Hasan olan şair, 1765 yılında doğmuştur. Doğru cevap E'dir.

Anahtar Ağası: Has odalıları saraya yerleştirme, hasta olanları hastaneye, evleri olanlara evlerine gitme izni verme, ağaları sabah namazına kaldırıp camiye gönderme gibi görevler beklerdi.

İbadî, Mevlevi Ahmet Efendi’nin oğludur. Farsça, Türkçe gazeller yazmıştır. Farsça şiirlerinde kimi zaman Hafız mahlasını kullanmıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Surre, Osmanlı döneminde her yıl hac mevsiminde Mekke ve Medine ahalisine gönderilen paradır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Raif, Genç Mehmet Paşazade İbrahim Bey’in oğludur. Galata Sarayı’nda çırak iken Enderuna alınmıştır.

Reşi, asıl adı Mehmet’tir. Eğrikapılı Mehmet Rasim’in oğludur. Sultan Mustafa zamanında Enderuna alınmış ve Abdülhamit döneminde darphane kâtipliği görevinde bulunmuştur. Doğru cevap B'dir.