XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 6

XIX. yüzyılın ilk yarısında yazılmış olan mesneviler içeriklerine göre şöyle sınıflandırılabilir: Temsilî (alegorik) mesneviler: Ateşgede (Yenişehirli Avnî), Gülşen-i Aşk (Keçecizade İzzet Molla). Âşıkane mesneviler: Yusuf u Züleyha (Mehmet İzzet Paşa), Naz u Niyaz (Keçecizade İzzet Molla). Siyasi hiciv içeren mesneviler: Mihnetkeşan (Keçecizade İzzet Molla), Sergüzeştname (Bayburtlu Zihnî). Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Kudumiyye: Bir devlet büyüğünün yahut hatırı sayılır bir kimsenin bir yerleşim yerine yahut bir makama gelişi üzerine kutlama amacıyla yazılan manzumelere verilen ad. Kudumiyyeler, genellikle kaside ve kıta nazım şekilleriyle kaleme alınmıştır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Keçecizade İzzet Molla’nın oldukça genç yaşta kaleme aldığı ilk eseri Gülşen-i Aşk, 300 beyitten oluşan küçük bir mesnevidir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Şemsettin Sami- Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat

Edebiyatta özellikle şiirde hem muhteva hem de şekil hususunda kesin dönüşüm ve yenilenme Abdülhak Hamit (Tarhan) tarafından gerçekleştirilmiştir.

XIX. yüzyıl başlarında şiir ve edebiyatla ilgilenen son Osmanlı  Padişahı III.Selim'dir.

Nesir dili şiir diline göre daha önce oluşması  Klasik Türk edebiyatının şiir merkezli bir edebiyat olmasının temel gerekçelerinden biri değildir.

XIX. yüzyıla damgasını vuran ve geleneğin bütün imkânlarını dönüştürerek çağının anlayışına uygun bir nesir dili yaratan yazar Ahmet Cevdet Paşa'dır.

XIX. yüzyılın en önemli tezkiresi sayılan eser Hatimetü’l-Eşar'dır.

XIX. yüzyılda modern anlamda edebiyat tarihi yazımının eksik ama ilk örneği olan Tarih-i Edebiyyat-ı Osmaniyye adlı eser Abdulhalim Memduh'a aittir.

XIX. Yüzyılda zümre biyografilerinde kişilik çözümlemelerine yer verilmez.

Ahmet Nazif’in Riyazu’n-Nukaba’sında Nakibüleşraflar anlatılmıştır.

Klasik Türk edebiyatının şiir merkezli bir edebiyat olmasının temel gerekçeleri şöyle sıralanabilir:
a. Şiir, vezin ve kafiyenin sağladığı ahenkle daha estetik bir yapı arz ettiği için sanat
ortaya koymanın en doğal ve işlevsel yolu idi.
b. Eski eğitim sisteminde ezberin yeri büyük olduğu için tamamen öğretici eserler
bile kolay ezberlenebilmesi için manzum olarak yazılıyordu.
c. Edebiyatçılar şairlik kabiliyetleriyle değerlendirilirdi. Himaye (patronaj) geleneği
içinde kasideciliğin önemli yeri vardı.
d. Şiir dili nesir diline göre daha önce oluşmuştu. Bunda göçebe kültürünün hareketliliği ile şiirin ritmik akışkanlığı arasındaki paralelliğin de etkisi olabilir.

Nesir dilinin tarihsel gelişimi içinde biyografilerin, biyografi geleneği içinde de şair tezkirelerinin önemli yeri vardır.

Elçilerin gittikleri yerlerde gördüklerini ve yaşadıklarını, oradaki siyasî gelişmeleri ve yaptıkları çalışmalarla ilgili sundukları bir tür rapor da kabul edilebilecek eserlere "sefaretname" adı verilir.

Dönemin en önemli tezkiresi Fatin Davut’un Hatimetü’l-Eşar’ıdır.

Bu yüzyılda yazılan biyografik eserlerin büyük çoğunluğunu “zümre biyografileri”
olarak adlandırabileceğimiz; bir tarikata, mesleğe, şehre veya bir gruba mensup kimselerin hayatlarına yer veren eserler oluşturmaktadır

Nesir geleneğimizde oldukça eski yeri olan gazavatname yazıcılığının, doğal olarak 19.yüzyılda zayıfladığı görülmektedir. Yazarların iftiharla kaleme alacakları gazalar, fetihler ve zaferler artık çok gerilerde kalmıştır. Âgah Sırrı Levend’in tespitine göre bu yüzyılda yazılan -manzum veya mensur- bütün gazavatname-lerin sayısı sadece dokuzdur. Bir kısmının yazarı belli değildir. Yazarı belli olan iki gazavatnamenin biri yüzyılın hemen başında Mehmet Emin Karahanzade’nin Mısır’ın Fransızlardan geri alınmasını anlattığı Mısır Seferi Hakkında Tarihçe adlı kısa kitabı, diğeri Abdurrezzak Bahir’in Rusya Harbi adlı eseridir.

1806-1812 yılları arasında gönderildiği Fransa elçiliği sırasındaki izlenimlerini Küçük Sefaretname ve Büyük Sefaretname olarak adlandırdığı iki ayrı kitap hâlinde anlatan Abdurrahim Muhip Efendi'dir.

Abdunnafi İffet Efendi’nin (Abdî) yazdığı Sûrname-i Selatin edebiyatımızda son sûrname olarak bilinir. Bu sûrnamenin oldukça ağır ve külfetli bir dili vardır.