XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 4

Vefat etmiş ünlü kimselerin, başta ölüm tarihleri olmak üzere, meslek hayatlarına dair
bazı safhalarının verildiği vefeyatnameler de biyografi eserleri arasında sayılabilir.

Ahmet Cevdet, Kısas-ı Enbiya Aleyhi’s-selam ve Tevarih-i Hulefa, İstanbul 1300 (1882), s. 80-84. Ahmet Cevdet, “paşa” unvanıyla Halep valiliğine tayin edilince, vakanüvislik görevine, bu yüzyılın son vakanüvisi olan Ahmet Lütfi Efendi getirilmiştir. Aynı zamanda şair olan Ahmet Lütfi, atanmasından ölümüne kadar süren 41 yıl bu görevde kalmıştır

Âgah Sırrı Levend’in tespitine göre bu yüzyılda yazılan -manzum veya mensur- bütün gazavatnamelerin sayısı sadece dokuzdur

XIX. yüzyılın ilk sefaretname müellifi Abdurrahim Muhip Efendi’dir.

Tanzimatçıların edebiyat anlayışlarına göre eski edebiyat, diliyle, nazım şekilleriyle, mazmunları ve edebî sanatlarıyla bütünüyle terk edilmesi gereken bir “ucube” idi. Başını Namık Kemal’in çektiği bu anlayış sahipleri teoriyi pratiğe dönüştürmede, özellikle de dilde sadeleşme hususunda, pek başarılı olamamışlardı.

Edebiyatta özellikle şiirde hem muhteva hem de şekil hususunda kesin dönüşüm ve yenilenme ancak Abdulhak Hamit (Tarhan) ile gerçekleşebilecekti

Klasik Türk edebiyatının şiir merkezli bir edebiyat olmasının temel gerekçeleri şöyle sıralanabilir:
a. Şiir, vezin ve kafiyenin sağladığı ahenkle daha estetik bir yapı arz ettiği için sanat
ortaya koymanın en doğal ve işlevsel yolu idi.
b. Eski eğitim sisteminde ezberin yeri büyük olduğu için tamamen öğretici eserler
bile kolay ezberlenebilmesi için manzum olarak yazılıyordu.
c. Edebiyatçılar şairlik kabiliyetleriyle değerlendirilirdi. Himaye (patronaj) geleneği
içinde kasideciliğin önemli yeri vardı.
d. Şiir dili nesir diline göre daha önce oluşmuştu. Bunda göçebe kültürünün hareketliliği ile şiirin ritmik akışkanlığı arasındaki paralelliğin de etkisi olabilir.

XIX. yüzyılın en önemli tezkiresi sayılan Hatimetü’l-Eşar’dan sonra bu yüzyılın şiiri
için özellikle şair biyografileri konusunda en önemli başvuru kaynağı Kemalü’ş-Şuara’dır

Tarih-i Edebiyyat-ı Osmaniyye adlı eseriyle Abdulhalim Memduh, modern anlamda edebiyat tarihi yazımının eksik ama ilk örneğini verir.

Talik: Daha çok levhaların, divan ve mesnevi gibi edebî içerikli eserlerin yazımında kullanılan
Arap harflerine özgü bir yazı stili. Bu alfabeyle talikten başka en eski yazı stili olan kûfîden en yenisi olan rikaya kadar nesih, sülüs, divanî, muhakkak, gubarî gibi pek çok tarz gelişmiştir.

Mütercim Asım’ın vefatından sonra, Cevdet Paşa tarafından asrının “yegâne tabip ve filozofu” olarak nitelenen Şanizade Mehmet Ataullah Efendi vakanüvis olmuştur.

Yazarı belli olan iki gazavatnamenin biri yüzyılın hemen başında Mehmet Emin Karahanzade’nin Mısır’ın Fransızlardan geri alınmasını anlattığı Mısır Seferi Hakkında Tarihçe adlı kısa kitabı, diğeri Abdurrezzak Bahir’in Rusya Harbi adlı eseridir.

XIX. yüzyılın ilk sefaretname müellifi Abdurrahim Muhip Efendi’dir.

Ayatü’l-Hayr münşeat türünde değildir.

Encümen-i Şuara, divan şiirinin düştüğü yerden ancak Batı'ya yönelerek kalkabileceğine dair bir anlayışa sahiptir.

Başını Namık Kemal’in çektiği yenilikçiler, özellikle  dilde sadeleşme konusunda başarılı örnekler vermişlerdir.

Namık Kemal'in şiiri daha kolay ve güzel yazdığı

Gramer kurallarına aykırı kullanımların çokluğu

Şiir dilinin konuları açıklamaya daha uygun olması

Ahmet Hamdi Tanpınar