XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 13

Babası kazasker Moralızade Hamit Efendi, müderrislik ve çeşitli kadılıklarda bulunmuştur. Annesi Hatice Hanımdır. İstanbul’da doğmuş olan Leyla Hanım, divanında 6 kaside, 39 musammat, 55 kıta-i kebire şeklinde tarih manzumesi, 122 gazel, 5 müstezad, 21 şarkı, 5 lugaz, 23 rubai, 7 kıta ve 4 müfrede yer vererek neredeyse bütün nazım şekillerinde şiir söylemiştir.

Divan şiirinde kullanılan nazım şekillerinden neredeyse hepsiyle şiir söyleyen Şeref Hanım’ın divanında toplam 677 manzume bulunmaktadır.

Şeref Hanım’ın divanında 255 gazel ve 122 tarih manzumesi vardır. 287 de, Leyla Hanım’ın divanındaki şiirlerin toplam sayısıdır. 179 ise Adile Sultan’ın divanındaki gazellerin sayısıdır.

Şeref Hanım, 1809’da İstanbul’da doğmuştur. Kahire doğumlu olduğuna dair rivayet gerçekçi kabul edilmemektedir. Babası, soyu sadrazam Abdullah Nailî Paşa’ya dayanan şair Mehmet Nebil Bey’dir.

XIX. yüzyıl kadın şairlerinden Leyla Hanımın babası, kazasker Moralızade Hamit Efendi’dir. XIX. yüzyıl şairlerinden Keçecizade İzzet Molla, şairin dayısıdır. Şiirlerinde, dayısının velinimeti olduğunu daima dile getirmiştir. II. Mahmut’un kız kardeşleri Hibetullah Sultan’a bir kaside sunmuştur.

Güçlü bir şair sayılamayacak olan Adile Sultan, eski divan şairlerinin izinden giderek münacat, naat, mersiye ve gazel nazım şekillerinde aruzlu şiirlerin yanında, hece vezniyle ilahiler de söylemiştir. Musiki ile de ilgili olan şairin “musıkî” redifli şiiri olduğu gibi bazı şiirleri de çeşitli makamlarda bestelenmiştir.

Sırrî Hanım (1814-1877), Diyarbakırlı kültürlü bir aileye mensup olup sonradan geldiği İstanbul’da Kâmil Paşa’nın konağındaki edebiyat sohbetlerine katılmış, daha sonra Paşa ile evlenmiştir. Kadiri olan şair, kızının ölümü üzerine yazdığı mersiye ile tanınmıştır.

Nakiye Hanım (1845-1879), şair Şeref Hanım’ın yeğenidir. Daha çok eğitimciliği ile tanınır. Türkçe ve Farsça şiirleri dergilerde yayımlanan şair, eğitim faaliyetlerinden dolayı II. Abdülhamit tarafından ödüllendirilmiştir.

Hazire: Cami, tekke ve türbegibi mekânların mezarlık olarak da kullanılan, etrafı duvar veya parmaklıkla çevrilmiş bahçe kısmı.

Şiirlerinde belirgin olan beşerî aşk, hayata rindane bakış, felekten şikâyet gibi konular yanında yer yer Nabî ve Koca Ragıp Paşa’nın temsil ettiği hikmetli söyleyiş de hissedilen Leyla Hanım’ın divanında özellikle gazel dışındaki nazım şekillerinde dinî ve tasavvufi konular da işlenmiştir.

Yaşadığı maddi sıkıntılardan, değerinin bilinmemesinden yakınan şairin beklentileri cevapsız kalmış olacak ki bir daha “küberâyâ” şiir yazmayacağını söylemiştir. Ancak Sadrazam Ali Paşa’ya sunduğu manzumede,

Yok ma’âş u meskenim şekl-i melek
Çün beşer halk olmuşum herşey gerek

(Melek misali, maaşım ve evim barkım yok; hâlbuki insan yaratılmışım, her şey gerek.) mısralarıyla durumunu açıkça ifade etmiş olan şaire maaş bağlandığı bilinmektedir.

XV. yüzyıl şairi Necatî’nin, kendisine nazire yazan çağdaşı Mihrî Hatun’a verdiği tepkide görülmektedir. Bir kadının kendisine nazire yazmış olmasından rahatsızlık duyduğu hissedilen şair, edepsizlikle suçladığı Mihrî Hatun’u rakip olarak görmediğini bildirmiştir:

Ey benüm şi‘rüme nazîre diyen
Çıkma râh-ı edebden eyle hazer
Dime ki işte vezn ü kâfiyede
Şi‘rüm oldı Necâtîye hem-ser

(Ey benim şiirime nazire söyleyen (Mihrî Hatun), edep yolundan çıkmaktan sakın! Şiirim, vezin ve kafiye ile Necatî´’nin şiirine eşdeğer oldu, deme!)

Divan edebiyatı kaynaklarında adı geçen en eski kadın şairler Fatih döneminde yaşamış olan Zeynep Hatun ve Mihrî Hatun’dur. Hubbî Hatun ise Arapçayı çok iyi bilen, bilgi ve yetenekleri sayesinde sarayla ilişki kurabilen Kanunî dönemi şairi olarak anılır. Bir kazasker kızı olan Sıdkî Hatun ile hattatlığı şairliğinden daha güçlü olan Ani Fatma Hatun, XVII. yüzyılın ikinci yarısında yaşamıştır. Fıtnat Hanım ise, kendisinden sonra yetişen kadın şairlerce örnek alınan XVIII. yüzyıl şairidir.

Otuzuncu Osmanlı padişahı II. Mahmut’un kızı olarak 29 Mayıs 1826’da İstanbul’da doğan Adile Sultan, Osmanlı hanedanında divan sahibi tek kadın şairdir.

“Tahassürname” ve “İftirakname” başlıklı manzumelerde ise, hayatını etkileyen en önemli kişi ve olaylarla ilgili samimi duygularını dile getirmektedir. Başta annesi ve babası olmak üzere kaybettiği aile mensuplarını özlemle anmış, acısını samimi bir dille ifade etmiştir. Divanı, genellikle dinî ve tasavvufi konuları içeren 179 gazelden sonra, yine dinî içerikli birkaç şiir ve bağlı bulunduğu Nakşibendi tarikatının silsilesini andığı mensur metinle son bulur. Adile Sultan Divanı beş yazma nüsha karşılaştırılarak Hikmet Özdemir tarafından yayımlanmıştır.

Kültürel ve toplumsal koşullar, edebiyatın erkekler için yaratılmış bir gelenek olarak görülmesi, kadınlara edebiyat alanında gerekli birikimi sağlayacak eğitimin verilmemesi, Osmanlı şiirinin kadını dışlayan İran ve Arap edebiyatının etkisinde gelişmesi Osmanlı'da kadın şairlere daha seyrek rastlanmasının nedenlerindendir.

Osmanlıda sanat etkinliklerinin, yönetici üst tabaka tarafından himaye edilmesi, kadın şairler için de teşvik edici rol oynamaktaydı. Böylelikle eserleri sayesinde saray ve çevresiyle ilişki geliştirip destek gören, bağlanan maaş sayesinde hayatını sürdüren kadın şairler de mevcuttu.

Divan edebiyatı kaynaklarında adı geçen en eski kadın şairler Fatih döneminde yaşamıştır.

Divan edebiyatı kaynaklarında adı geçen en eski kadın şairler Fatih döneminde yaşamış olan Zeynep Hatun ve Mihrî Hatun’dur.

Mahşah Hanım, divan tarzı şiirleri yanında hece ölçüsüyle ilahiler ve bir de tiyatro oyunu yazmış olan bir şairdir.

Leyla Hanım (Saz), Hekimbaşı İsmail Paşa’nın kızı olarak 1845’te İstanbul’da doğmuş, babasının görevi nedeniyle yedi yaşına kadar bulunduğu sarayda iyi bir eğitim almış, şairliğinin yanında besteciliği ile de tanınmış olan bir şairdir.

Otuzuncu Osmanlı padişahı II. Mahmut’un kızı olarak 29 Mayıs 1826’da İstanbul’da doğan Adile Sultan, Osmanlı hanedanında divan sahibi tek kadın şairdir.