XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 10

Keçecizade İzzet Molla, klasik edebiyatın XIX. yüzyıldaki en dikkate değer temsilcilerindendir. Klasik tarzda yazdığı şiirlerini Divan-ı Bahar-ı Efkâr adlı divanı ve Hazan-ı Âsar adlı divançesinde bir araya getirmiştir.

XIX. yüzyıl mesnevi edebiyatında İzzet Molla’nın önemli bir yeri vardır. Bu mesnevilerden Mihnetkeşan, Keşan’a sürgün edilen şairin bir yıllık sürgün macerasını anlatır.

XIX. yüzyılda yazılmış bazı mesnevilerde Hüsn ü Aşk’ın etkisi açık bir şekilde görülür. Yenişehirli Avnî’nin Ateşgede isimli yarım kalmış mesnevisi, ateş etrafında bir alegori dünyası oluşturması yönüyle Hüsn ü Aşk’a benzer.  İzzet Molla’nın Gülşen-i Aşk’ında da benzer bir durum söz konusudur. Şeyh Galip gibi Mevleviliğe bağlı olan İzzet Molla da bu mesnevisinin sonunda “pir” diye nitelendirdiği Mevlana’nın yardımıyla aşkın varlığı içerisinde kendini eritir ve sonsuzluğa ulaşır. Eserin içeriğine bakıldığında Hüsn ü Aşk’a benzer pek çok hayalle karşılaşılır. İzzet Molla’nın yolda giderken yılanların istila ettiği bir vadiden geçmesi, ateşler püsküren bir ejderha tarafından yutulması ve bu ejderhanın Allah tarafından ateş küresine çekilmesi Hüsn ü Aşk’ın hayal dünyasına uygun manzaralardır.

Hüsn ü Aşk vesilesiyle Mevlana’nın Mesnevi’si yeniden şairlerin ilgisini çekmiştir. Şeyh Galip gibi Mevleviliğe bağlı olan İzzet Molla da bu mesnevisinin sonunda “pir” diye nitelendirdiği Mevlana’nın yardımıyla aşkın varlığı içerisinde kendini eritir ve sonsuzluğa ulaşır. Eserin içeriğine bakıldığında Hüsn ü Aşk’a benzer pek çok hayalle karşılaşılır.

Keçecizade İzzet Molla’nın, 1823’te Keşan’a sürgün edilme hikayesini mizahi bir dille anlattığı, siyasi hiciv niteliğindeki mesnevisi Mihnetkeşan’dır. Bu mesnevi, İzzet Molla’nın yaklaşık bir yıllık Keşan sürgününü anlatır.

Eser, tür itibarıyla bir sergüzeştnamedir. Güncel detayları klasik kültür birikimiyle harmanlayan İzzet Molla, mesnevi boyunca metni hareketlendiren çok sayıda anlatım tekniğine başvurur. Dostluk kurduğu bir şairle yaptığı Farsça manzum yazışmaları, İstanbul’dan gelen mektupları, yerel tipleri, çıktığı kısa seyahatleri ve daha pek çok reel ayrıntıyı; göndermeler, alıntılar, diyaloglar, iç ses konuşmaları vb. anlatım teknikleriyle şiirleştirir. Klasik tahkiye geleneğini gerçek anlamda bir dönüşüme uğratan Mihnetkeşan, Anadolu Türk ediplerinin bir süre sonra tanışacağı Batı kaynaklı anlatı türlerine yapılmış ilk ciddi hazırlık kabul edilebilir. Mihnetkeşan’da 109’u başka şairlerden alıntı olmak üzere 4166 beyit ve 6 tahmis ben-di bulunur. Eser aruzun, Şehname vezni diye bilinen fe‘ûlün fe‘ûlün fe‘ûlün fe‘ûl kalıbıyla yazılmıştır. Olay örgüsüne uygun olarak kaside, kıta, tahmis, rubai gibi farklı nazım şekilleriyle yazılmış mersiye, şitaiye ve kudumiyye gibi şiir örnekleriyle konuya akıcılık kazandırılmıştır. Bu yönüyle Mihnetkeşan, benzer mesnevilerde rastlanmayan ölçüde değişik nazım şekilleri içerir.

Bir devlet büyüğünün bir yerleşim yerine ya da bir makama gelişini üzerine kutlama amacıyla yazılan manzumelere ‘’kudumiyye’’ adı verilir. Kudumiyyeler, genellikle kaside ve kıta nazım şekilleriyle oluşturulmuştur. Tehniyetname, tebrikname gibi adları da vardır.

XIX: yüzyılda yazılan mesnevilerin önemli bir kısmı, gözleme dayalı gerçekçi olay ve durumları yansıtması açısından daha öncekilerden ayrılır.

Tardiye, beş mısralık bentlerden oluşan musammat türüdür. Aruzun mef’ûlü mefâilün feûlün kalıbıyla oluşturulur. Mesnevi geleneği içinde ilk kez Hüsn ü Aşk mesnevisinde kullanılmıştır. Keçecizade İzzet Molla’nın Gülşen-i Aşk mesnevisinde de görülür.

Eser, alışılagelen mesnevi anlayışına uygun biçimde tasarlanmıştır. Başta; geleneğe uygun olarak münacaat, naat, dört halife övgüsü yer alır. Bunları dönemin padişahı II. Mahmut’un övgüsü izler. Klasik mesnevi geleneğindeki gibi ‘’ Âgâz-ı Dâstân ve Şikâyet ez-Cihân’’ ( Hikâyenin başlangıcı ve Dünyadan Şikâyet) başlığıyla asıl hikâyeye geçilir.

Mir’at-ı Cünun, Yenişehirli Avni’nin davranışları normal olmayan insanları anlatan mesnevi tarzındaki eserinin adıdır.

Keçecizade İzzet Molla’nın ‘’Gülşen-i Aşk’’ mesnevisini benzerlerinden ayıran en önemli yönü, şairin başkahraman olmasıdır.

Âteşle zuhûra geldi imkân   /   Âteşle ta’ayyün itdi ekvân

Gül âteş ü lâlezâr âteş  /  Gülşende yanar hezâr âteş  beytinde geçen ‘’hezâr’’ kelimesi hem bin, hem de bülbül anlamında kullanılmıştır. Gül, lale bahçesi hep ateştir. /  Gül bahçesinde bin ateş - bülbül yanar.

Gözleme dayalı gerçek sahneler içerir. Cevap D'dir.

Siyasi hiciv içeren mesneviler. Cevap A'dır.

Sakiname. Cevap C'dir.

Manzume-i Sivastopol. Cevap A'dır.

Mevlid.Cevap B'dir.

Yusuf-u Züleyha. Cevap E'dir.