XIX. YÜZYIL TÜRK DÜNYASI

Türkistan’daki uyanışa etki eden unsurlar dört ana başlıkta incelenebilir: Usûl-i cedit mekteplerinin etkileri, Türkistan yerel basınının gelişmesi, Buharalı ve Türkistanlı Ceditçilerin faaliyetleri, 1917 ihtilallerinin tesirleri.

Kazan’da 1913-18 yılları arasında çıkan Süyüm Bike dergisi sayfalarında Türkistan kadınlarının durumu ve Tatar kadınlarının bu durumu değiştirmek için yaptıkları faaliyetler anlatılmaktadır.

Kagan (diğer adı Yeni Buhara) Buhara’nın 15 kilometre yakınındaki tren istasyonunda Ruslar tarafından oluşturulan bir kasabadır.

Türkistan Vilayetinden (Semerkand, Hokand, Türkmenistan, Sır Derya vilayeti, Taşkent ve Fergane’den) 6 vekil Duma’ya gönderildi.

Münevver Karî, Eylül 1906’da Hurşid adında Türkçe bir gazete çıkararak Türkistan’da kültürel reformlar yapılması gerektiğini anlatan yazılar yazdı.

1913 Nisanında Mahmud Hoca Behbudî tarafından Semerkand adlı bir gazete çıkarıldı.

1888’de Kızılsu-Semerkand demiryolunun yapılmasından sonra İstanbul’un Türkistan üzerindeki tesiri arttı; Osmanlıların basılmış eserleri Türkistan’a ulaştı

M. Karî, gazetecilikte de başarılı adımlar attı. Yeni fikirleri halka anlatmak için gazete önemli bir araçtı. Gazete yayınlamak için yaptığı başvuru reddedildiyse de, daha sonra bu engeli aşarak Hurşid adlı gazeteyi çıkardı.

Fıtrat, Münâzara adlı eserinde usûl-i cedit mekteplerinin ulemanın gözünde nasıl göründüğünü de güzel bir şekilde yansıttı.

Zeki Velidî’nin önderlik ettiği Türkistanlı temsilciler, bu kararlarını 1-11 Mayıs (1917) arasında Moskova’da toplanan Bütün Rusya Müslümanları I. Kongresinde de ortaya koydular.