XIX. YÜZYIL TÜRK DÜNYASI

Türkistan’daki Tatarlar, o zaman Türkîce denilen Orta Asya Türkçesinde gazeteler yayınladılar. Onları Özbeklerin kendi çıkardıkları gazete ve dergiler takip etti. İlk gazeteler hep Taşkent’te çıktı.

Türkistanlı bir Rus olan İvan Geyer, bu yılın sonunda gazete iznini aldı ve Taşkent’te Terakkî: Orta Aziyanın Ömürgüzarlığı adında bir gazete çıkardı.

Dört yıllık bir aradan sonra, Mart 1912’de Kagan’daki bir matbaada Buharayı Şerif adında Farsça bir gazete yayınlandı. Bu, aynı zamanda Buhara’da çıkan ilk gazeteydi.

Uluğ Türkistan gazetesi, Türkistanlıların ülke yönetiminde etkili duruma gelmesi için mücadele etti.

Türkistan modernleşmesinde Tatarların tartışılmaz bir yeri vardır. Bilindiği gibi, XIX. yüzyılın sonuna kadar Buhara medreseleri Tatar gençleri için bir bilgi kaynağı oldu. Bu tarihten sonra ise Rusyalı Tatarlar Türkistanlı dindaşlarını aydınlatma görevini üstlendiler. Doğru Cevap A'dır.

Buhara’da usûl-i cedit okulları başlangıçta Tatar çocukları için açıldı. 1902’de Kerimov adında Tatar bir öğretmen, Kagan’da Tatar çocukları için bir usûl-i cedit mektebi açtı. Fakat okul açıldıktan birkaç ay sonra, maddi destek yokluğu ve tutucu çevrelerin baskısı sonucunda kapanmak zorunda kaldı. Doğru Cevap C'dir.

İlk Kuşak Ceditçiler: Mahmud Hoca Behbûdî, Münevver Karî, Abdurrauf Fıtrat'dır. Doğru Cevap B'dir.

İlk Kuşak Ceditçiler: Mahmud Hoca Behbûdî, Münevver Karî, Abdurrauf Fıtrat'dır. Doğru Cevap A'dır.

Genç kuşak Ceditçiler, öncekilere kıyasla daha yüzeysel bir medrese eğitimi almış, tahsillerinin ilerleyen kısmını Rus okullarında yapmışlardır. Sosyal ve siyasi görüşleri daha radikaldi. Yeni kuşağın I. Dünya Savaşı yıllarından itibaren seslerini duyurdukları görülmektedir. Fakat özellikle 1920’lerde ve 30’larda gelişen yeni Özbek edebiyatında ve kültür hayatında etkili oldular. Bunlardan Hamza Hakimzade Niyazi (1889-1929), zengin bir aileden geliyordu. İlk tahsilini Hokand’da aldıktan sonra Rus okulunda okuyarak Rusça öğrendi. Yeni usulde mektepler açtı ve bu okullar için ders kitapları yazdı. Reformcu ve inkılâpçı görüşler içeren piyeslerin yanında ilk Özbek romanını yazdı. Doğru Cevap E'dir.

Hamza Hakimzade Niyazi ilk Özbek Romanını yazan Kinci Kuşak Ceditçidir. Doğru Cevap A'dır.

Yazdığı çok sayıdaki eserler ve romanlarıyla tanınan Abdullah Kadiri (mahlası: Culkunbay, 1894-1938) ilk tahsilini geleneksel okullarda tamamladıktan sonra, 1908-10 yıllarında Rus-Yerli Okulunda okudu. 1913’te ilk şiirlerini kaleme aldı; kendi toplumunun geri kalmasından duyduğu rahatsızlığı dile getirdi. Ceditçilerin gazete ve dergilerinde hikâyeler yayınladı. Doğru Cevap B'dir.

1917 Ekiminde Moskova’da Bolşeviklerin yönetimi ele geçirdiği günlerde, Uralların güneyinde Kozak Generali Dutov liderliğindeki komünist karşıtı ayaklanma, Orta Asya ile Rusya arasındaki alakayı kesti. Dolayısıyla, Rusya’da iç savaş olurken, Türkistan’da bir yönetim boşluğu oluştu. Bu ayın sonunda Taşkent’te Bolşevikler yönetimi ele geçirdi. Bundan bir ay kadar sonra, Hokand’da toplanan Ceditçi aydınlar, Türkistan’ın özerkliğini ilan ettiler. Hükûmet merkezini geçici olarak Hokand olarak belirlediler. Türkistanlıların haklarını savunan inkılapçı sosyalist Vadim Çaykin ile Buhara Yahudilerinden Salomon Hetzfeld bu hükümeti desteklediler. Bu devlet, Rus Devrimi tarafından ortaya konan esaslara dayalı olarak, Rusya Federasyonu içinde özerk bir statüde olacaktı. Müslümanlar dışındaki azınlıkların hakları korunacaktı. Böylece bölgede iki ayrı yönetim ortaya çıkmış oldu. Bunlardan biri Taşkent’teki Rus Bolşeviklerinin kurmuş olduğu Türkistan Sovyet hükûmeti, diğeri Ceditçi aydınların Hokand’da kurdukları Türkistan Muhtariyeti idi. Doğru Cevap C'dir.

1917 İhtilalleri Sonrasında; Özerk Türkistan Hareketi, Hokand’da Türkistan Muhtariyeti, Buhara Halk Cumhuriyeti, Harezm Halk Cumhuriyeti kurulmuştur. Doğru Cevap A'dır.

1917 İhtilalleri Sonrasında; Özerk Türkistan Hareketi, Hokand’da Türkistan Muhtariyeti, Buhara Halk Cumhuriyeti, Harezm Halk Cumhuriyeti kurulmuştur. Doğru Cevap A'dır.

Semerkandlı Müftü Mahmud Hoca Behbudî, Temmuz 1914’te İstanbul’u ve Edirne’yi ziyaret ettikten sonra gezi izlenimlerini yayınladı.

Türkistan Ceditçilerinin birçok ortak paydalarıTürkistan Ceditçilerinin birçok ortak paydaları olsa da, onların fikirlerinde bazı farklılıklar mevcuttu; Muhafazakâr Ceditçiler olduğu gibi, ılımlı veya sosyalist fikirlere yatkınlık duyanlar da vardı. Ayrıca, onların her biri ayrı ayrı fikrî serüvenlere sahiptiler; hayatlarının değişik dönemlerinde milliyetçi veya sosyalist eğilimlere yöneldikleri bilinmektedir. En bariz özellikleri genç olmaları ve mevcut gidişten rahatsızlık duymalarıydı.

Behbudî, Pederküş (Semerkand, 1913) adlı Özbekçe ilk tiyatro eserini kaleme aldı. Eserde, zengin bir babanın okumayan oğlunun kötü yollara düşmesini ve sonunda babasının canına kıymasını işledi. 1914’te sahnelenen ve çok meşhur olan bu eser, diğer genç yazarlara da esin kaynağı oldu.

1917’de Emirin Ceditçilere karşı takibât başlatması üzerine Fıtrat, Semerkand’a kaçtı. Burada bir arkadaşıyla birlikte Hürriyet adında bir gazete çıkardı.

Hamza Hakimzade Niyazi (1889-1929), zengin bir aileden geliyordu. İlk tahsilini Hokand’da aldıktan sonra Rus okulunda okuyarak Rusça öğrendi. Yeni usulde mektepler açtı ve bu okullar için ders kitapları yazdı. Reformcu ve inkılâpçı görüşler içeren piyeslerin yanında ilk Özbek romanını yazdı (Hitchins 2008: 340).

Hokand’da kurulan Türkistan özerk hükûmeti, birkaç aylık bir ömrü olmasına rağmen, Türkistanlıların milli özerklik hareketi için bir örnek oluşturdu