XIX. YÜZYIL TÜRK DÜNYASI

Füyuzat ve Şelale gibi dergilere yazdığı şiirlerle iştirak eden şair Mehemmed Hadi vatan ve hürriyet temalı şiirleriyle tanındı. Heşterhan’dan döndükten sonra Bakü’de yine Füyuzat mecmuasının redaktörlerinden biri olarak çalıştı ve Taze Hayat, İttifak, Terakki gazetelerinin sayfalarında coşkulu vatan, millet şiirleri kaleme almıştı. 1911-1914 yılları arasında İstanbul’a gelerek burada yayınlanan Tanin, Servet-i Fünun gazetelerinde çalıştı. II. Abdülhamid dönemini eleştiren şiirleri yüzünden tutuklanarak Selanik’e sürgüne yollandı. I. Dünya Savaşı başladığında Bakü’ye dönerek buradaki Müslüman alayı ile birlikte muharebeye gitti. Doğru cevap B’dır.

XIX. Yüzyılın sonlarında şehirlerde 10’dan fazla kütüphane ve kıraathane mevcuttu. Bunların en mükemmeli ve görkemlisi Neriman Nerimanov’un Nisan 1894’de kurduğu kütüphaneydi. Kitapların çeşitliliği ve zenginliği, çağdaş eğitimcilerin çalışmaları, katalogların meydana getirilmesi, çocuk edebiyatı şubesinin kurulması, kütüphanenin maddi ihtiyaçlarının ödenmesi için tedbirler alınması gibi üstünlükleriyle fark ediliyordu. Doğru cevap D’dir.

1910’da kurulan “Safa” cemiyeti de eğitim ve kültüre ağırlık vermişti. Bilhassa milli tiyatronun gelişmesi için çalışmakta ve bu amaçla kendi tiyatro gruplarını yaratmaktaydılar. Aydınlar Safa cemiyetine de destek veriyorlardı. Oynadıkları oyunlarda “Necat” Cemiyeti’nin aktörlerini de davet etmekteydiler. Samed Mensur, Dadaş Bünyatzade, Mehmed Emin Resulzade, Aliabbas Müznib Hüseyin Arablinski, A. M. Şerifzade, Cihangir Zeynelov vb. cemiyetin faaliyetlerine yakından iştirak etmekteydi. Doğru cevap A’dır.

Azerbaycan'da 1820’lerde tasfiye edilen hanlıkların yerine Rus vilayetleri kuruldu: Bakü, Derbend, Şeki, Karabağ, Şirvan ve Talış.

1820'lerde Farsça, Azerbaycan'ın yerel yönetim ve hukuk dili olarak kalmaya devam etmiştir.

XIX. yüzyılın ortalarına kadar süren uzun bir duraklamanın ardından, 1859 yılında Bakü ve civarında petrol rafinelerinin kurulmasının bir neticesi olarak çıkarılan ve işlenen petrolün beklenmedik bir oranda artması, ekonomide önemli gelişmelere yol açtı. Coğrafi olarak sınırlı bir alanda kalmakla birlikte, bu artışın dalgalar halinde yayılan etkileri kökten dönüşüme sebep oldu. On binlerce tarım dışı işçiye iş imkanı sağlamanın yanı sıra, emek göçü gibi ekonomik modernleşme belirtilerinin oluşması, eyaletlerde ticaretin gelişmesi tren ve buharlı gemi ulaşımının kullanılmaya başlaması, petrol boru hattının ve demir yollarının çekilmesi, bu gelişmenin bir sonucuydu.  XIX. yüzyılın ikinci yarısında Azerbaycan’da ticaret ve sanayinin gelişmesiyle şehirler ve vilayetler arasında ticari ilişkilerin artması, Bakü başta olmak üzere şehirlerin büyümesi ve şehirlerde Azerbaycan halkının ticaret ve sanayi hayatına aktif olarak katılmaları, halkın birbiriyle çok sıkı sosyal ve kültürel münasebetlerde bulunmalarını sağlamış ve bu durum Azerbaycan edebi dilinin teşekkülünde önemli bir rol oynamıştı.

Azerbaycan’da ilk milli uyanış hareketini başlatan Mehmet Ali Mirza Kazım
Bey, Abbas Kuliağa Bakühanov oldu. Bu aydınlar tarafından temelleri atılan ve geniş toplum kitleleri tarafından desteklenen aydınlanma düşüncesi, XIX. yüzyılın
sonlarına doğru milli bilincin oluşma sürecine önemli katkıda bulunmuştu.

Bakü hanlarından II. Mirza Mehmet Han’ın oğlu Abbas Kuliağa Bakühanov (1794-1846) tarafından kaleme alınan Gülistan-ı İrem’in özel bir yeri vardır. Şirvan ve Dağıstan’ın umumi tarihini yazdığı bu Farsça eser (1841), Azerbaycan tarihi açısından önemli bir kaynak niteliğine sahiptir. Abbaskulu Ağa, bu eserini Rus Çarı’na da sunmuştur.  Bu sırada Çar’a eseri hakkında yazdığı mektupta, vatanının ve mensup olduğu ülkenin tarihini yazmak için kendisini mecbur hissetmesinden dolayı bu eserini kaleme aldığını belirtmektedir.

Ahundov, 1857 yılından itibaren, fikri hayatının en büyük hadiselerinden birini teşkil eden “alfabe” meselesini gündeme taşıdı. Herkesin güçlük çekmeden kendi anadilinde okuyabilmesi için önce, uzun dönem Azerbaycan topraklarında kullanılmakta olan ve kanaatince okunması ve yazılması çok zor olan Arap harflerinin ıslah edilmesini önermiş, daha sonra tamamen Latin harflerine geçişi savunmuştu.

Çarlık döneminde Elizavetpol adının verildiği Azerbaycan şehrinin günümüzdeki adı Gence'dir.

26 Temmuz 1723’de General M. A. Matyuşkin komutasındaki Rus orduları Bakü’yü ele geçirdi.

1820’lerde tasfiye edilen hanlıkların yerine Rus vilayetleri kuruldu: Bakü, Derbend, Şeki, Karabağ, Şirvan ve Talış. Bunların her biri, “naçalnik” denilen askeri kumandanlar tarafından yönetiliyordu.

1859 yılında Bakü ve civarında petrol rafinelerinin kurulmasının bir neticesi olarak çıkarılan ve işlenen petrolün beklenmedik bir oranda artması, ekonomide önemli gelişmelere yol açtı.

Nobeller, Bakü’ye gelen ilk yabancı petrol sanayicisiydi.

Güney Azerbaycan’ın Reşt kentinde doğmuş şarkiyatçı Mirza Kazım Bey (1802-1870) Derbent-name adlı eseri ile XIX. yüzyılda ilk olarak Azerbaycan ve Kafkasya tarihi üzerine eğilmiştir.

1887’den itibaren Bakü’de yeni Avrupa tarzında mektepler açılmaya başlandı.

Üzeyir Bey Hacıbeyov (1885-1948): Azerbaycan’ın en önemli bestecisidir. Karabağ’da doğmuş, ilk ve orta öğrenimini doğduğu yerde yaptıktan sonra Tiflis’te Gori Öğretmen Okuluna (seminarya) girmiş ve 1904’de buradan mezun olmuştur.

Zerdabi ilk sayısı 1875 tarihinde çıkan Ekinci gazetesiyle Azerbaycan’da ilk Türkçe gazeteyi neşretmeye muvaffak oldu.

1905 İhtilaline kadar yayınlanan gazetelerden biri de 30 Mart 1903’den itibaren Tiflis’de Mehmet Ağa Şahtahtinski tarafından çıkarılmaya başlanan Şark-i Rus gazetesiydi.

“Necat” Cemiyeti de 1906’da kurulan bir eğitim ve kültür cemiyeti idi. Cemiyetin üyeleri arasında dönemin en önemli aydınları bulunmaktaydı. Cemiyetin en faal üyelerinden birisi İmran Kasımov’du. O, aynı zamanda cemiyete “Necat” adını da veren kişiydi.