XIX. YÜZYIL TÜRK DÜNYASI

Ağaoğlu Ahmed, Türk Yurdu dergisinin kuruluşunda görev aldı, Türk Ocağı’nın kurucuları arasında yer aldı. 1912’de Ahmed Midhat Efendi vefat ettikten sonra, Tercüman-ı Hakikat gazetesinin başyazarı oldu. Doğru cevap E'dir.

Akçura’nın İstanbul’daki asıl faaliyetleri bundan sonra başladı. Okul yıllarından tanıdığı bazı Türkçülerle (Necib Asım Bey ile Veled Çelebi Efendi) birlikte sadece kültürel faaliyetler yürütecek bir dernek (Türk Derneği) kurdu. Bu dernek, Türk milliyetçiliği esasına dayanan ilk kuruluştu. Türk kavimlerinin ilmî çalışmalarını ve durumunu öğrenmeyi ve öğretmeyi amaçlıyordu. Derneğe Türk olmayan Türkiyatçılar da dâhil oldu. Türk Derneği adlı çıkardıkları dergi 7 sayı sonra Akçura’nın İstanbul’dan ayrılmasıyla kapandı. Doğru Cevap A'dır.

Abdürreşid İbrahim’in de Rusya’daki halkçılık akımından etkilenmiş olduğu açıktır. Oldukça sade bir Türkçe ile yazmaya özen gösteren Abdürreşid İbrahim, Türk toplulukları arasında birlik oluşturmak gerektiği fikrindeydi. Bunu İslam birliği (Pan-İslamizm) idealinin tamamlayıcı bir parçası olarak görüyordu. Doğru Cevap C'dir.

Yusuf Akçura, Kazanlı Ayaz İshakî, Sibiryalı Abdürreşid İbrahim, Troyskili Ahmed Taceddin II. Meşrutiyet ile Rusya'dan gelen Türk aydınlardır. Doğru Cevap B'dir.

Tatar aydınları içinde Meşrutiyet dönemi İstanbul’unu en iyi gözlemleyen kişi Fatih Kerimî’dir (1870-1937). 1892-97 yılları arasında İstanbul’da Mülkiye Mektebinde okuyan Kerimî, 1912 yılı sonunda, Bulgarlar’ın Çatalca’ya kadar geldikleri bir zamanda, yeniden İstanbul’a geldi. İstanbul’da kaldığı 4 ay boyunca dönemin aydınlarıyla görüştü. İstanbul Mektubları adıyla kitaplaştırdığı izlenimleri, Türk aydınlarının ve toplumunun felaket yıllarındaki ruh halini çok iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Eserin hemen her yerinde Rusya Tatarları ile Osmanlı Türklerinin kültür seviyeleri, psikolojileri ve aydınları karşılaştırılmaktadır. Doğru Cevap E'dir.

Kuzey Türklerindeki dinî ıslahat konusundaki fikirleri İstanbul üzerinde etkili oldu. Hindistan, Mısır, Kazan ve Orenburg gibi merkezlere kıyasla yarım asır gecikmeyle de olsa, dinî ıslahat fikirleri sonunda Hilafet makamında da ortaya çıktı. 1914’te yayınlanmaya başlanan dinî reform taraftarı İslam Mecmuası aynı doğrultuda yayınlar yapmaya başladı. Dergi, kuzeyin ıslahçı ulemasından kadı Rızaeddin b. Fahreddin ve Musa Cârullah’ın eserlerine dayanarak, İslam açısından kadınların özgürlüklerini savunma cesaretini gösterdi. Bu dergiyi çıkaran Kazanlı Halim Sabit ilim tahsil etmek niyetiyle İstanbul’a gelip daha sonra burada yerleşip kalan Tatar aydınlardandır. Doğru Cevap A'dır.

Birinci Dünya Savaşından sonra İstanbul, hızla Türk dünyasının cazibe merkezi olma özelliğini kaybetti. Savaşın yenilgiyle bitmesi ve İttihat ve Terakkinin dağılmasıyla Türkçü aydınlar sıkıntılı bir döneme girdiler. Türk dünyasına ilgi duyan aydınlardan birçoğu Malta’ya sürgün edildiler. Ülkenin içinde bulunduğu durumdan sorumlu tutuldular. Doğru Cevap A'dır.

Yusuf Akçura İstanbul’a gelip yerleşen Rusyalı aydınlar içinde en tanınmışı Yusuf Akçura’dır (1876-1935). 1883 yılında, daha çocukken annesiyle beraber İstanbul’a göç eden Y. Akçura, Koca Mustafa Paşa Askeri Rüştiyesinde okudu. Kazan yurduna hayranlık duymakla birlikte, Akçura küçük yaştan itibaren bir İstanbullu olarak yetişti. Onun alışkanlıklarında ve karakterinde Osmanlı Türkünün özellikleri vardı. Doğru Cevap A'dır.

Kazanlı Ayaz İshakî Rusya’dan gelen Türk aydınları oldukça iyi bir donanımla geliyorlardı. Bu aydınların hemen hepsi halkçılık akımından ve inkılâpçı fikirlerden etkilenmişlerdi. Bunlar içinde, edebiyatçı ve eylem adamı olan Kazanlı Ayaz İshakî’nin (1878-1954) ayrı bir yeri vardır. Ayaz İshakî, 1900’lü yılların başından beri inkılâpçı bir oluşumun liderliğini yaptı. Doğru Cevap C'dir.

Sibiryalı Abdürreşid İbrahim 1910 yılı başında, Rusya Müslümanlarının tanınmış seyyahlarından Sibiryalı Abdürreşid İbrahim İstanbul’a geldi. Gezip gördüğü yerler hakkında verdiği konferanslarla büyük ilgi topladı. Kendisi gibi Rusya Müslümanlarından olan Troyskili Ahmed Taceddin’le beraber Teârüf-i Müslimîn (1910-1911) adında bir dergi çıkardı. Bu, Tatarların Rusya dışında çıkardıkları ilk dergiydi. Derginin amacı, teârüf (tanıştırmak) idi. Doğru Cevap E'dir.

Hakkında fazla bir şey bilinmeyen Troyskili Ahmed Taceddin’in Ural taraflarından gelen bir Tatar aydını olduğu anlaşılmaktadır. Ne zaman ve ne vesileyle İstanbul’a geldiği bilinmemekle birlikte, 1910’lu yıllarda Türk basınında çıkan yazılarından Rusya Türkleri hakkında derin bir bilgiye sahip olduğu açıktır. Abdürreşid İbrahim gibi o da önce İslam birliği, sonra buna bağlı olarak Türk birliği taraftarıydı. “Bizleri yekdiğerimize rabt eden cinsiyet [ırk bağı] değil İslamiyettir” diyordu. Ona göre, sosyal ve milli hayatı muhafaza eden, Türk, Tatar, Başkurt ve Mişer gibi toplulukların hepsini bir babanın çocukları yapan İslamiyet idi. Doğru Cevap A'dır.

1860’lı ve 1870’li yılların sonunda, Türkistan’da Rus ve Çin işgalleri sırasında, Osmanlı aydınlarının dikkatleri doğudaki kardeşleri üzerine yöneldi. Bu ilgi ve yakınlık hissi daha ziyade din temelindeydi. Doğru cevap A’dır.

Rusya Müslümanları arasında milliyet fikrinin gelişmesi de aydınları Osmanlı ülkesine yöneltti. Pan-Slavist fikirlere tepki duyarak milli duyguları uyanan İsmail Gaspıralı, 1867 yılında Girit isyanı sırasında bir arkadaşıyla beraber Osmanlı Türklerine yardım etmek niyetiyle yola çıktıysa da, Odessa’da durduruldu. Doğru cevap B’dir.

Yusuf Akçura, “Rusya Müslümanları İttifakı” adlı siyasi oluşumun ortaya çıkmasında başat bir rol oynadı. Akçura’nın en önemli girişimi Türk Yurdu adındaki ilim ve kültür dergisini çıkarmak oldu. Doğru cevap E’dir.

1910 yılı başında, Rusya Müslümanlarının tanınmış seyyahlarından Sibiryalı Abdürreşid İbrahim İstanbul’a geldi. Gezip gördüğü yerler hakkında verdiği konferanslarla büyük ilgi topladı. Kendisi gibi Rusya Müslümanlarından olan Troyskili Ahmed Taceddin’le beraber Teârüf-i Müslimîn (1910-1911) adında bir dergi çıkardı. Doğru cevap D’dir.

İslam Mecmuası adlı dergiyi çıkaran Kazanlı Halim Sabit ilim tahsil etmek niyetiyle İstanbul’a gelip daha sonra burada yerleşip kalan Tatar aydınlardandır. Doğru cevap C’dir.

Türk Yurdu dergisinin kuruluşunda görev aldı, Türk Ocağı’nın kurucuları arasında yer aldı. 1912’de Ahmed Midhat Efendi vefat ettikten sonra, Tercüman-ı Hakikat gazetesinin başyazarı oldu. Doğru cevap E’dir.

İsmail Gaspıralı’nın mekteplerde uyguladığı kolay okuma metodu olan Usûl-i cedid, tedricî ve savtî idi. Kolaylığı da bu iki özelliğinden geliyordu. Doğru cevap A’dır.

Osmanlı okullarının çoğu skolastik tarzın etkisi altındaydı. Akçura’ya göre İslam dünyasındaki ilimler ve düşünce sistemi, mektep ve medreselerdeki eğitim usûlü hep skolastiğe dayanıyordu. Hatta skolastik gitgide bir tür kutsallık kazanmıştı. Doğru cevap C’dir.

1920’lerin ortalarına doğru Sovyet yönetimi Türk kavimlerini ayrıştırma siyasetine girişti. Bunun ilk adımı, reform edilmiş Arap alfabesinin kullanılmaya başlamasıydı. Doğru cevap B’dir.